O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi o'zbekiston respublikasi sog'liqni saqlash vazirligi oliy va o'rta tibbiy ta'lim bo'yicha o'quv-uslubiy idorasi

5.5. Elektr shok

Elektr shok baxtsiz hodisalar, ehtiyotsizlik va texnika xavfsiz-ligi qoidalariga rioya qilmaslik oqibatida sodir bo'ladi. Bundan tashqari, chaqmoqlar paytida yashin ta'sirida ham bunday baxtsiz hodisa sodir bo'lishi mumkin. Elektr tokidan zarar ko'rish tok kuchi va kuchlanishiga, tok o'tgan yo'llar va makroorganizm ku-chiga bog'liq. Organizmning tok ta'sir qiluvchi qismi quruq bo'lsa, tokka nisbatan qarshilik kuchli bo'ladi, aksincha ho'l joylarda tok kuchlanishi ortadi. O'zgaruvchan tok doimiy tokka qaraganda xavfli va kuchli ta'sir qiladi. Tok kuchi 15—20 mA bo'lsa, mushaklarda qaltirash, 100 mA da yurak mushaklarida fibrillatsiya boshlanadi. Tokning qaysi yoi bilan o'tishining ahamiyati ham katta (tokning organizm orqali o'tish yo'llari: oyoq-qo'l, qo'1-qo'l, oyoq-oyoq, chap qo'1-o'ng oyoq). Eng xavflisi tokning chap qo'1-o'ng oyoq yoki o'pka, yurak orqali o'tishidir.

Elektr shikastlarda tokning nafas markaziga ta'siri natijasida nafasning to'xtashi, yurak fibrillatsiyasi o'limga sabab bo'ladi. Agar tok ta'sirida o'lim tez sodir bo'lmasa shok, koma, kuyishlar, o'tkir yurak yetishmovchiliklari bo'lishi mumkin. Agar tok organizmga uzoq vaqt ta'sir etgan bo'lsa, undan kelib chiqadigan asoratlarni davolash ancha qiyin. Tok urganda nafas mushaklarining tetonik qisqarishi sodir bo'ladi, keyin ular tortishib qoladi. Tok bir daqiqa va undan ko'p vaqt ta'sir qilgan bo'lsa nafas markazi falajlanadi.Tok urushining oldingi bosqichlarida yurakning o'tkazuvchanlik, qo'zg'aluvchanlik funksiyalari buziladi. Bu buzilishlar taxikardiya, bradikardiya, blokada, ekstrosistoliya ko'rinishida bo'lib, keyin fibrillatsiya sodir bo'ladi.

Yurak funksiyalari buzilishining u yoki bu formada bo'lishi tok kuchiga bog'liq. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, yurakning

Ioa
to'xtashiga qorinchalar fibrillatsiyasigina emas, sayyor asab-ning qitiqlanishi yoki qon tomirlar qisqarishi — spazmi natijasida ham sodir bo'lishi mumkin (bu yerda yurak toj tomirlarining

spazmi ko'zda tutilyapti).

Elektr tokidan shikastlanishda kuzatiladigan shok fazalari qisqa bo'lib, erektil, torpid fazalar formasida kechadi. Shokning kelib chiqish mexarrizmi reseptorlarrring qitiqlanishi, asab va tomirlarning zarar ko'rishi hisobiga amalga oshadi. Bundan tash-qari, elektr shikastlanishlarda to'qimalarda chuqur kuyishlar sodir bo'ladi. Bu kuyishlar tomir, asablar yo'nalishi bo'yicha tarqaladi, to'qimalarda esa katta nekrozlar yashirin holda bo'lib, ulaming

bitishi juda qiyin kechadi.

Bunday holatda yordam kechiktirilmasligi kerak. Birinchi navbatda bemorni tokdan ajratish lozim. Biror quruq tayoq yoki taxta yordamida kiyimidan tortib tokdan ajratiladi. Shok sodir bo'lgan bo'lsa, shokka qarshi choralar ko'riladi.

Yurak, nafas to'xtagan bo'lsa, o'pka-yurak reanimatsiyasi usullari va simptomatik terapiya, transfuziyalar bilan bog'liq muolajalar o'tkaziladi.