O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Investitsiya hajmi o‘sishi bo‘yicha O‘zbekistonda sug‘urta
Yüklə 0,8 Mb.
|
|
Investitsiya hajmi o‘sishi bo‘yicha O‘zbekistonda sug‘urta
faoliyatining rivojlanish ko‘rsatkichlari (%) 1999—2003-yy. -5, 0 5, 0 15, 0 25, 0 35, 0 45, 0 55, 0 65, 0 75, 0 1999-y. 2000-y. 2001-y. 2002-y. 2003-y. 1999 й . Manba: O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlari asosida ishlab chiqilgan. Bank depozitlari Sotib olingan ko‘chmas mulk Qimmatli qog‘ozlar Korxonalar Nizom jamg‘armasidagi ulushlar Berilgan kreditlar Boshqa investitsiyalar 7 3
investitsiya faoliyati hisoblanadi. Sug‘urtachilarning 1999—2000- yillarda umumiy investitsiya joylashtiruvlari jabhalari (9- diagramma) ichida bank depozitlari hisobiga muvofiq ravishdagi 56,5; 61,0 foiz ulushlar to‘g‘ri kelgan bo‘lsa, 2001-yilda bu ko‘rsatkich 29,5 foizni tashkil etgan. Sug‘urtachilar tomonidan bank depozitlariga investitsiya joylashtiruvi ko‘rsatkichlaridagi ulush 2002-yil 73,7; 2003-yilda 67,1 foiz bo‘lganligi—bu faoliyatning istiqbolli ekanligidan dalolat beradi. Sug‘urtachilarning qimmatli qog‘ozlar bozoridagi faolliklari tahlil etilgan yillarda ortib borayotganligi ko‘zga tashlandi. Bu ko‘rsatkichning sug‘urtachilar tomonidan umumiy investitsiya joy- lashtiruvidagi ulushi 1999-yilda 34,6 foizni tashkil etgan, 2000-yilda u o‘tgan yilga nisbatan 1,1 foizga ortgan, 2001-yilda uning keskin o‘sishi hodisasi kuzatilgan, ya’ni u 68,8 foizdan ortganligini qayd etish lozim. Bunday natija, asosan, qarz munosabatlarini ifodalovchi qimmatli qog‘ozlar hisobiga yuzaga kelgan. Ammo, 2002-yil yakuniga ko‘ra, bu ko‘rsatkich 22,8 foizni tashkil etgan yoki oldingi yilga nisbatan 3 martaga kamayganligi kuzatildi. 2003-yil yakuniga ko‘ra, qimmatli qog‘ozlarga joylashtirilgan mablag‘lar ulushi 27,8 foizni yoki oldingi yilga nisbatan 21,9 foizga ortganligi aniqlandi. Sug‘urtachilar tomonidan investitsiya joylashtiruvining boshqa jabhalaridagi faolliklari birmuncha pasayishi holatlari ko‘zga tashlanmoqda. Masalan, sug‘urtachilarning 1999—2003-yillarda bergan kreditlari muvofiq ravishda 1,8; 0,4; 0,7; 0,3; 0 foizlarni tashkil etgan yoki 1999-yilga nisbatan uning umumiy ulushdagi ko‘rsatkichlarida barqarorlik an’anasi kuzatilmagan. Shuningdek, korxonalar nizom kapitalidagi ulushlar ham 2002-yilda 1999-yilga nisbatan 3,2 martaga yaqin kamaygan, 2003-yilda bu ko‘rsatkich oldingi yilga nisbatan 0,1 punktga ortgan bo‘lsa-da, uning sal- mog‘i sug‘urtachilarning investitsiya joylashtirish sohalari bo‘yicha hamon past darajada qolayotganligini qayd etish lozim. Sug‘urta tashkiloti faoliyatining natijasi sug‘urta mukofotlari summasi, shuningdek, vaqtinchalik bo‘sh turgan mablag‘larini investitsiyaga jalb etilgan qismidan olingan daromadlari summasiga tengdir. U sug‘urta qoplamasi va zaxirasining me’yoriy o‘sishi summasiga kamaytiriladi. Bu tizimda sug‘urtaning yalpi ishlab chiqargan «mahsuloti» olingan daromad va sug‘urta hodisasi yuz 7 4
sifatida aniqlanadi. Bu hisob-kitoblar nisbatida yalpi sug‘urta mahsulotini ishlab chiqarish hajmi o‘sishi muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Bozor munosabatlari sharoitida mamlakatimizda sug‘urta faoliyatining xususiylashtirilishi jarayoni, bir tomondan, tashabbuskorlik negizida sug‘urtalash turlari ortishiga imkon yaratib, javobgarlik sug‘urtasi, moliyaviy risklar sug‘urtasi va shu kabi yangi sug‘urta turlari qo‘llanishiga olib kelgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish sharoitida sug‘urta tashkilotlarining kuchsiz tomonlari ham ko‘zga tashlanib qoldi. Bu, ayniqsa, sug‘urtachilarning potensial mijozlar ketidan quvishi oqibatida ular tomonidan o‘z zimmalariga olgan sug‘urta javob- garligi past darajada qolayotganligida namoyon bo‘lmoqda. O‘zbekistonda sug‘urta faoliyatining majburiy sug‘urta bo‘yicha ko‘rsatkichlari 2002-yilda 1999-yilga nisbatan sug‘urta mukofotlari summasidagi ulushlar nisbatida 20,2, amaldagi sug‘urta shartnomalari soniga nisbatan 53,4, sug‘urta majburiyatlari hajmida 24,2 punktga kamayganligi aniqlandi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, majburiy sug‘urtaning jami sug‘urta qoplamasidagi ulush ko‘rsatkichlari 1999—2002-yillarda o‘rtacha 34,1 foiz darajasida bo‘lgan. Bu holat bizning nazarimizda, bir tomondan, uning o‘ziga xos o‘rni mavjudligini ko‘rsatsa, boshqa tomondan, ixtiyoriy sug‘urta subyektlarining sug‘urta risklari bo‘yi- cha javobgarlikni mijozlar kutayotgan darajada o‘z zimmasiga olishga tayyor emasligi bilan ham izohlanadi. Mamlakatimizda sug‘urta himoyasini ta’minlash bo‘yicha mablag‘larni shakllantirish asosan sug‘urta mukofotlar hisobiga amalga oshirilmoqda. Sug‘urta turlari tarkibidagi o‘zgarishlar asosan ixtiyoriy mol-mulk sug‘urtasi bo‘yicha mukofotlar tushumi umumiy ko‘rsatkichdagi salmog‘i o‘sishi hisobiga 2001-yilda 1999- yilga nisbatan 34,3 foizga ortganligi hamda uning 2002-yil yakuniga ko‘ra, sug‘urta mukofotlari summasidagi ulushi 72,3 foizga yetganligi yoki 1999-yilga nisbatan 37,4 foizga ortganligi kuzatildi. 1999—2004-yillar davomida sug‘urta faoliyati hajmida ixtiyoriy sug‘urta hissasi ortib borayotganligi aniqlandi. Ixtiyoriy shaxsiy sug‘urta bo‘yicha umumiy mukofotlar tushumi 1999-yildagiga nisbatan 2001-yilda 3,2 foizga kamayganligi aniqlangan bo‘lsa, 2002-yilda esa, oldingi yilga nisbatan 7,2 foizga ortganligi kuzatildi. 7 5
ko‘p qo‘llanilayotgan sug‘urta shakliga aylanib bormoqda. Ammo uning jami sug‘urta mukofotlari hajmidagi ulushi ortib borayotganligi kuzatilgan bo‘lsa-da, uning salmog‘i bugungi kunda ham kutilgan darajaga chiqa olmaganligini ta’kidlash lozim. Mamlakatimizda 1999—2002-yillar davomida, ixtiyoriy mol- mulk sug‘urtasining muntazam o‘sib borganligi tadqiqot ishida amalga oshirilgan tahlillar asosida aniqlandi. Ixtiyoriy mol-mulk sug‘urtasi bo‘yicha sug‘urta mukofotlari hajmi jami mukofotlar summasiga nisbatan o‘sishi yuqori bo‘lganligini ta’kidlash lozim. Mamlakatimizda majburiy sug‘urtaning ko‘lami 1999—2003-yillar davomida birmuncha kamayib borganligi qayd etildi. Uning ahamiyatini inkor etmagan holda, shuni ta’kidlash kerakki, u budjet mablag‘lari hisobiga amalga oshirilganligi sababli davlat uchun qo‘shimcha investitsiyalash bilan shug‘ullanish imkonini yaratmaydi. Majburiy sug‘urta bo‘yicha qoplama to‘lovlari 1999-yilga nisbatan 2001-yilda 0,5 foizga, 2002-yilda 4,7 martaga kamaygan bo‘lsa, 2003- yilda ham uning salmog‘i kamayganligi kuzatildi. Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|