O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Yüklə 0,8 Mb.
|
|
Buyuk Britaniyada
sug‘urta tizimining davlat tomonidan tartibga solinishi 1 8 1
— foyda va zararlar schoti; — sug‘urta mukofotlari dinamikasining tahlili; — uzoq muddatli sug‘urta foizi bo‘yicha ro‘y bergan o‘zga- rishlar to‘g‘risida ma’lumot. Savdo va sanoat departamenti sug‘urta kompaniyalarining to‘lov qobiliyati darajasiga alohida e’tibor qaratadilar. Barcha sug‘urta kompaniyalari to‘lov qobiliyati darajasi qonunchilik ta- lablariga muvofiq bo‘lishlari uchun 1977-yilda Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati direktivalari va sug‘urta kompaniyalari to‘g‘risidagi qonun bilan belgilangan iqtisodiy normativlarga, ya’ni aktiv va majburiyatlar o‘rtasidagi o‘zaro mutanosiblikka qat’iy rioya etishlari kerak. Shunisi e’tiborliki, ushbu talablar Yevropa Iqti- sodiy Hamjamiyati hududida joylashgan kompaniyalar uchun alohida, markaziy ofisi Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati hududidan tashqarida joylashgan kompaniyalar uchun alohida belgilangan. 1981-yilda qabul qilingan qonun hujjatlariga ko‘ra, Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati mamlakatlarida ro‘yxatdan o‘tgan barcha sug‘urta kompaniyalari umumiy sug‘urta operatsiyalari bo‘yicha to‘lov qobiliyati darajasini, ushbu kompaniya joylashgan davlat tomonidan belgilangan talablarga muvofiqlashtirishi lozim. Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati mamlakatlarida sug‘urta kompaniyasining aktivi va majburiyati o‘rtasidagi mutanosiblik darajasi hayotni sug‘urta qilishga ixtisoslashgan kompaniyalar uchun alohida umumiy sug‘urta turlarini amalga oshiruvchi kompaniyalar uchun yakka tartibda belgilangan. Savdo va sanoat departamenti sug‘urta kompaniyalari tomo- nidan belgilangan sug‘urta mukofoti stavkasini nazorat qiladi. Sug‘urta kompaniyasi, agar mijozni topsa, istagan yuqori stavkasi bo‘yicha sug‘urta qilishi mumkin. Ayrim hollarda, sug‘urta kompaniyasi stavkani pasaytirib, o‘zining to‘lov qobiliyatini murakkablashtirishi mumkin. Departament bunday kompaniyalar- ga nisbatan chora ko‘radi va sug‘urta badali stavkasini oshirishni talab qiladi. Savdo va sanoat Departamenti sug‘urtalanuvchilarning manfaatini himoya qilish maqsadida sug‘urta kompaniyalarining joriy faoliyatiga aralashishga haqlidir. Agar sug‘urta kompaniyalari Departamentga noto‘g‘ri ma’lumotlar taqdim qilsa, bu holda u mazkur kompaniyalarga nisbatan jazo choralarini qo‘llashi 1 8 2
bo‘yicha kamchiliklar topsa, ushbu kamchiliklarni tugatish yuzasidan sug‘urta kompaniyasiga ko‘rsatma beradi. Modomiki, mazkur ko‘rsatma bir oy muddatda bajarilmasa, kompaniyaga yangi sug‘urta shartnomalarini tuzishga hamda investitsiya faoliyatini amalga oshirishga yo‘l qo‘yilmaydi. Eng asosiysi, agar sug‘urta kompaniyasi o‘z zimmasidagi majburiyatlarni bajara olmasa yoki kompaniyada buxgalteriya hisobi belgilangan tartibda olib borilmasa, Departament ushbu kompaniyani tugatish to‘g‘ri- sida qaror qabul qiladi. Buyuk Britaniyada sug‘urta ishi shunchalik rivojlanganki, buni mamlakat parlamenti tomonidan qabul qilingan ayrim qonunlar misolida ham ko‘rish mumkin. Chunonchi, «Sug‘urtalanuvchilarning manfaatini himoya qilish to‘g‘risida»gi Qonun sug‘urta kompaniyasi bilan sug‘urta shartnomasini tuzgan har bir Buyuk Britaniya fuqarosini har qanday holatda himoya qilishni kafolatlaydi. Bu, o‘z navbatida, sug‘urtalanuvchilarni sug‘urta polislarini ishonch bilan sotib olishga undaydi. Yuqorida qayd qilingan qonun talablariga mu- vofiq, sug‘urta kompaniyasi tugatilgan taqdirda, uning sug‘urtala- nuvchilar oldidagi majburiyatlarini bajarish sug‘urtalanuvchilarning manfaatini himoya qilish bo‘yicha Kengashga yuklatiladi. Dastlab, sug‘urta kompaniyasi tugatilishidan oldin, Kengash kompaniyaning moliyaviy holatini sog‘lomlashtirish yuzasidan maxsus tadbirlarni amalga oshiradi. Buyuk Britaniyada sug‘urta tizimini davlat tomonidan tartibga solishda soliq siyosatining muhim o‘rni bor. Gap shundaki, uzoq yillardan beri uzoq muddatli hayotni sug‘urta qilish bo‘yicha shartnomalarni tuzgan sug‘urtalanuvchilarga daromad solig‘ini to‘lashda imtiyozlar berilgan. Masalan, umrbod hayot sug‘urtasida sug‘urta mukofoti 10 yildan kam bo‘lmagan muddatda to‘lab borilsa, sug‘urta summasi miqdori jami to‘langan sug‘urta mukofotining 75 foizdan kam bo‘lmagan miqdorini tashkil etsa, sug‘urtalanuvchi to‘laydigan daromad solig‘i stavkasi 15 foizga kamaytiriladi. Shuni alohida qayd etish zarurki, sug‘urta kompaniyalari korporatsiya solig‘ini to‘lashda katta imtiyozga ega. Agar tadbirkorlikning boshqa tuzilmalari 35 foizli stavka bilan foyda solig‘i to‘lasa, sug‘urta kompaniyalarining foydasiga solinadigan soliq stavkasi 30 foizni tashkil qiladi. 1 8 3
«Lloyd» korporatsiyasining o‘ziga xos o‘rni bor. «Lloyd»ning tashkiliy tuzilmasi sug‘urta kompaniyalarining tashkiliy tu- zilmasidan tubdan farq qiladi. «Lloyd» London shahrining mar- kazida joylashgan va bu yerda sug‘urta operatsiyalarini uning a’zolari amalga oshiradi. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, «Lloyd»ning 33532 ta a’zolari bo‘lib, ular yig‘gan sug‘urta mukofotining hajmi 10 mlrd funt sterlingdan oshadi. «Lloyd»ga a’zo har bir anderrayter sug‘urta operatsiyasini o‘zining imkoniyati darajasida amalga oshiradi va korporatsiyaning boshqa a’zolarining majburiyatlari bo‘yicha javob bermaydi. Sug‘urta kompaniyalaridan farqli o‘la- roq, «Lloyd» korporatsiyasi a’zosi tuzilayotgan shartnomalar bo‘yicha cheklanmagan majburiyatlarni o‘z zimmasiga olishi mumkin. «Lloyd» a’zolari sug‘urta operatsiyalarini amalga oshi- rishi uchun maxsus sindikatlarga birlashgan. Hozirgi paytda korporatsiyaning 150 dan ortiq tarmoq sindikatlari mavjud bo‘lib, ulardan 100 ga yaqini dengiz sug‘urtasi, 34 tasi aviatsiya sug‘ur- tasi, 27 tasi avtomobil sug‘urtasiga ixtisoslashgan sindikatlardir. Sindikatlarga «Lloyd» anderrayterlari boshchilik qiladi va u ushbu sindikatga a’zo bo‘lgan boshqa anderrayterlar nomidan sug‘urta operatsiyalarini amalga oshiradi. Potensial mijozlarni jalb qilish bo‘yicha sindikatlar o‘zaro qattiq raqobat kurashini olib boradi- lar. Shu nuqtayi nazardan «Lloyd»ni o‘ziga xos sug‘urta bozori deb atash mumkin. «Lloyd»da barcha sug‘urta operatsiyalari bro- kerlik firmalari vositachiligida amalga oshiriladi. Hozirgi paytda «Lloyd»da ro‘yxatdan o‘tgan brokerlar 300 dan ortiq. Shu o‘rinda ta’kidlash zarurki, bugungi kunda O‘zbekistonda ham ayrim sug‘urta kompaniyalari va sug‘urta brokerlari «Lloyd» korporat- siyasi bilan mustahkam aloqa o‘rnatishgan. «Lloyd» korporatsiyasi doirasida yig‘ib olinadigan sug‘urta badallarining 30 foizi dengiz sug‘urtasi hissasiga to‘g‘ri keladi. Negaki, Buyuk Britaniyani deyarli uch tomondan okean va dengizlar qurshab olgan va bu yerda azaldan savdo-sotiqlar dengiz va okeanlar orqali amalga oshirilgan. Ayrim manbalarga ko‘ra, Angliyada dastlabki sug‘urta shartnomalari, bundan taxminan 300 yillar oldin, aynan, dengizda tashiladigan yuklar va kemalar bilan bog‘liq bo‘lgan. «Lloyd» sug‘urta korporatsiyasining tashkiliy tuzilmasiga anderrayter, sindikat va brokerlardan tashqari, a’zolik va depozitlar Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|