O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Yüklə 0,8 Mb.
|
|
Buyuk Britaniya
sug‘urta kompaniyalari amalga oshiradigan asosiy sug‘urta turlari 1 7 7
va 18 ta umumiy sug‘urta turlari (mulk, fuqarolik javobgarligi va baxtsiz hodisalardan) mavjud. Hozirgi paytda, Buyuk Britaniya aviatsiya sug‘urta bozorining asosini tashkil etadigan 300 ta kom- paniya samolyotlarni sug‘urta qilish, 433 ta kompaniya esa den- giz kemalarini sug‘urta qilish bilan shug‘ullanmoqda. Umuman olganda, Buyuk Britaniya sug‘urta bozori ikki qismga bo‘lingan: — hayotni sug‘urta qilish bozori; — umumiy sug‘urta bozori. 2004-yilda yig‘ib olingan sug‘urta mukofotlarining 189,6 mlrd dollari yoki 65,7 foizi hayotni sug‘urta qilish bozori, 99 mlrd dollari yoki 34,3 foizi esa umumiy sug‘urta bozori turlariga to‘g‘ri keladi. Hayotni sug‘urta qilish operatsiyalari ushbu sug‘urta turlarini amalga oshirishga ixtisoslashgan kompaniyalar tomonidan olib boriladi. Hayotni sug‘urta qilish bozorida, asosan, quyidagi sug‘urta turlari bo‘yicha shartnomalar tuziladi: hayotni individu- al sug‘urtalash, nafaqa va annuitetlar, sog‘liqni uzluksiz sug‘ur- talash, hayotni va nafaqani guruhlab sug‘urtalash. Hayotni individual tartibda sug‘urtalash bo‘yicha soliq imtiyozlarining mavjudligi, ushbu sug‘urta turi bo‘yicha katta miqdorda sug‘urta badallarini yig‘ish imkonini beradi. Aytish kerakki, sug‘urta kompaniyalari hayotni sug‘urtalash bo‘yicha katta miqdorda sug‘urta qoplamalari ham to‘lamoqda. Masalan, 2004-yilda hayotni individual sug‘urtalash bo‘yicha sug‘urtalanuvchilarga jami 17,6 mlrd funt sterling mablag‘ to‘lagan. Buyuk Britaniyada aholiga va boshqa potensial mijozlarga sug‘urta xizmati ko‘rsatish shu darajada rivojlanganki, bunda har bir oila va fuqaroning daromadi va manfaati hisobga olinadi. Hozirgi paytda 12 ta sug‘urta kompaniyasi daromadi uncha katta bo‘lmagan shaxslar uchun hayot sug‘urtasini joriy etgan. Bu sug‘urta turining o‘ziga xos xususiyati shundaki, sug‘urta mukofotlari 2 oyda bir marta yig‘iladi. Sug‘urta mukofotlari agentlar tomonidan yig‘iladi va ularning soni 35000 ga yaqin. 2004-yilda Buyuk Britaniya sug‘urta kompaniyalari umumiy sug‘urta turlari bo‘yicha 99,0 mlrd dollar miqdorida sug‘urta mukofotlarini yig‘ib olishgan. Bu mablag‘larning asosiy qismi yong‘indan va baxtsiz hodisalardan sug‘urta qilish bo‘yicha kelib tushgan. 12 — Sug‘urta ishi 1 7 8
niyalari tarkibiga kelsak, ularga kema egalarining javobgarligini o‘zaro sug‘urtalash klublari ham kiradi. Hozirgi paytda 6 ta klub faoliyat yuritayotgan bo‘lib, ularning eng yiriklari «Yunayted Kingdom» va «Britaniya»dir. Klub, kema egalarining uchinchi shaxsga zarar keltirish javobgarligini sug‘urtalaydi. Bundan tashqari, yukka yetkazilgan zarar uchun javobgarlik, kemalarning bir-biriga to‘qnashishi javobgarligi, dengizning neft mahsulotlari bilan ifloslanish javobgarligi sug‘urtasini ham klublar amalga oshiradi. Kema egalarining klub sug‘urta foiziga to‘laydigan sug‘urta badallari kemaning yuk ko‘tarish qobiliyatiga, sinfiga va boshqa texnik parametrlariga nisbatan belgilanadi. Yuqorida qayd etilganlar bilan bir qatorda, Buyuk Britaniya sug‘urtasining quyidagi turlari mavjud: — hayotni vaqtinchalik sug‘urta qilish. Bu sug‘urta o‘lim hodisasi ro‘y berishi muddatigacha sug‘urta qiladi. Ushbu su- g‘urta turi bo‘yicha badal miqdori nisbatan kamdir. Masalan, Angliya fuqarosi bir yil muddatga 10000 funt sterlingga sug‘urta qilinsa, sug‘urta mukofoti miqdori bir oyga 2 funt sterlingni tashkil etadi. Sug‘urta mukofotining miqdori sug‘urtalanuvchining yoshiga va sug‘urta muddatiga bog‘liq; — boquvchisini yo‘qotish hodisasidan hayotni umrbod sug‘urta qilish. Boquvchisini yo‘qotish hodisasidan oilaning daromadi sug‘urta qilinadi. Sug‘urtalanuvchi dastlab katta miqdorda sug‘urta mukofoti to‘laydi. Masalan, 35 yoshdagi sug‘urtalanuvchi 5000 funt sterling miqdorida 30 yil muddatga o‘z oilasiga daromadni kafolatlash uchun 330000 funt sterlingga sug‘urta qilinadi; — umrbod hayot sug‘urtasi. Sug‘urta kompaniyasi, sug‘urta- lanuvchi vafot qilgan taqdirda, uning oilasiga yoki sug‘urta po- lisida ko‘rsatilgan shaxsga tegishli sug‘urta summasini to‘lash majburiyatini oladi. Sug‘urta mukofoti sug‘urtalanuvchining butun hayoti davomida yoki keyingi 15—20 yil ichida to‘lanishi mumkin; — aralash sug‘urta. Sug‘urtalanuvchi sug‘urta mukofotini har oyda yoki yilda bir marta to‘laydi. Sug‘urta summasi shartnoma muddati tugashi bilan to‘lanadi va unga tegishli murakkab foizlar vositasida hisoblangan foiz ham qo‘shib beriladi. Agar sug‘urtalanuvchi vafot etgan taqdirda, sug‘urta mukofoti to‘liq to‘langanligi yoki to‘lanmaganligidan qat’i nazar, sug‘urta summasi sug‘urtalanuvchining qonuniy merosxo‘riga to‘lanadi; 1 7 9
mukofotini sug‘urta kompaniyasiga bir vaqtning o‘zida to‘liq miqdorda yoki bir necha yillar davomida to‘lashi mumkin. Sug‘urtalanuvchining o‘zi to‘lagan sug‘urta mukofoti summasini butun umr davomida to‘lab boriladigan to‘lovlar bilan birga qaytarib olishi mumkin. Boshqacha so‘z bilan ifodalaganda, sug‘urtalanuvchi 60 yoshida o‘zi to‘lagan sug‘urta mukofotlarini to‘liq qaytarib oladi va undan keyin unga muntazam ravishda daromad to‘lab boriladi. Masalan, agar fuqaro 65 yoshida 1000 funt sterling miqdorida sug‘urta mukofoti to‘lagan bo‘lsa, u qolgan umri davomida har yili 118 dan 140 funt sterlinggacha daromad oladi; — sog‘liqni uzluksiz sug‘urta qilish. Sug‘urtalanuvchi har xil kasalliklar yoki baxtsiz hodisa tufayli sog‘lig‘ini yo‘qotganda sug‘urta kompaniyasi qoplama to‘laydi. Sug‘urta mukofoti summasi sug‘urta qoplamasiga nisbatan juda kam. Masalan, 25 yoshli sug‘urtalanuvchi har oyda 15 funt sterlingdan badal to‘lasa, unga sug‘urta hodisasi ro‘y bergan holatda, har yili 1000 funt sterlingdan sug‘urta qoplamasi to‘lanadi; — dengiz sug‘urtasi. Kemalar, kemadagi yuklar dengiz falo- kati yoki avariya hodisalaridan sug‘urta qilinadi; — muhandislik sug‘urtasi. Qurilish-montaj risklari sug‘urtasi, ekspluatatsiya jarayonidagi texnik qurilmalar sug‘urtasi; — ishlab chiqarish — xo‘jalik risklari sug‘urtasi. Korxonalarda ishlab chiqarishning to‘satdan to‘xtab qolishi, yollanma ishchilar- ning suiiste’mol qilinishi, hamkorlarning shartnoma bo‘yicha majburiyatlarini bajara olmasligi oqibatida zarar ko‘rish riski sug‘urtalanadi; — fuqarolik javobgarligi sug‘urtasi. Sug‘urtalanuvchilarning uchinchi shaxs oldidagi mulkiy javobgarligini himoya qiladi. Masalan, tadbirkorlikning yollanma ishchilar oldidagi javobgarligini sug‘urtalash. Bunda yollanma ishchilarga sug‘urta hodisasi ro‘y bergan taqdirda sug‘urta qoplamasi to‘lanadi; — ishlab chiqarilgan mahsulotning sifati uchun ishlab chiqaruvchining javobgarligini sug‘urtalash. Sug‘urtalanuvchining uchinchi shaxs oldidagi mulkiy javobgarligini himoya qiladi; — kasbiy javobgarlikni sug‘urtalash. Bir qator toifa xodimlarning (me’morlar, muhandislar, advokatlar, auditorlar, shifokorlar, notariuslar va hokazolar) kasbiy majburiyatini sifatli 1 8 0
sug‘urta qilinadi. Boshqa rivojlangan davlatlar kabi Buyuk Britaniyada ham sug‘urta kompaniyalarining faoliyati tegishli davlat organlari tomonidan nazorat qilinadi. Birinchi marotaba, bu mamlakatda, sug‘urta kompaniyalari faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish 1870-yilda qabul qilingan hayotni sug‘urta qiluvchi kompaniyalar to‘g‘risidagi qonun bilan joriy qilingan edi. Bugungi kunda Buyuk Britaniyada sug‘urta kompaniyalari ustidan nazoratni amalga oshirish savdo va sanoat departamen- tiga yuklatilgan. Uning tarkibida maxsus sug‘urta nazorati organi mavjud. Savdo va sanoat departamenti Buyuk Britaniya hududida faoliyat ko‘rsatayotgan barcha sug‘urta kompaniyalariga ushbu faoliyat bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi litsenziya taqdim etadi. Odatda, litsenziya sug‘urtaning ayrim turlari bo‘yicha shug‘ullanish huquqini beradi. Yevropa Iqtisodiy Hamjamiyati direktivalariga muvofiq, 1978-yilning 1-yanvaridan uzoq muddatli sug‘urtaning 7 turiga va umumiy sug‘urtaning 18 turiga litsenziya beriladi. Sug‘urtaning u yoki bu turi bo‘yicha litsenziya berishdan oldin, savdo va sanoat departamenti sug‘urta kompaniyasi ushbu sug‘urta turi bo‘yicha operatsiya o‘tkaza olishiga ishonch hosil qilishi kerak. Shuning uchun, litsenziya olishga talabgor kompaniya savdo va sanoat departamentiga ariza bilan bir qatorda boshlang‘ich kapital, amalga oshirishi mo‘ljallanayotgan sug‘ur- ta operatsiyalari, sug‘urta polislari, sug‘urta mukofoti stavkasi, operatsiya xarajatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni berishi kerak. Shuningdek, tashkil etilayotgan sug‘urta kompaniyasining rahbari va bosh buxgalteri to‘g‘risidagi ma’lumot ham savdo va sanoat departamentiga taqdim etiladi. Amaldagi qonun hujjatlariga ko‘ra, Buyuk Britaniyada faoliyat ko‘rsatayotgan barcha sug‘urta kompaniyalari hisobot yili tugaganidan so‘ng, 6 oy muddatda, amalga oshirilgan operatsiyalar to‘g‘risidagi hisobotni matbuotda e’lon qilishlari haqida savdo va sanoat departamentiga taqdim qilinishdan oldin, mustaqil auditorlar tomonidan tekshirilib tasdiqlanishi majburiy hisoblanadi. Sug‘urta kompaniyalarining hisoboti quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|