O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi
Yüklə 0,8 Mb.
|
|
Amerika Qo‘shma
Shtatlarida sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish 1 8 9
onlab mijozlari oldida olgan majburiyatlarini halol va vijdonan ba- jarishlari uchun mas’uliyatga egadirlar. Shunisi diqqatga sazovorki, AQSHda sug‘urta kompaniyalari faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish markazlashgan shaklda yagona Federal boshqaruv organi tomonidan nazorat qilinmasdan, balki shtat darajasida nazorat qilinadi. Har bir shtatda sug‘urta operatsiyalarini nazorat qilish bo‘yicha maxsus bo‘limlar mavjud bo‘lib, ular superintendant yoki komissarlar tomonidan boshqariladi. Bu shaxslar shtat gubernatorlari tomonidan tayinlanadi, va odatda, rahbarlik muddati gubernatorlar saylov muddatiga teng. Ayrim shtatlarda sug‘urta operatsiyalari hajmining nihoyatda kattaligi maxsus bo‘limda yetarli miqdorda xodimlar ishlashini talab etadi. Ammo, shunday bo‘lishiga qaramasdan, bu nazorat bo‘limlari doimo malakali mutaxassislar va zarur darajadagi mablag‘lar yetishmasligidan aziyat chekishadi. Shunisi ajablanarliki, har bir shtatda sug‘urta kompaniyalarini nazorat qilish va ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi bir-biridan farq qiladi. Sug‘urta operatsiyalarini nazorat qilish bo‘limining asosiy funksiyasi mazkur shtatda ro‘yxatdan o‘tgan barcha sug‘urta kompaniyalarining to‘lov qobiliyati va amalga oshirilgan sug‘urta operatsiyalari ustidan muntazam nazorat o‘rnatishdan iborat. Faqat bugina emas. Sug‘urta operatsiyalarini nazorat qilish maxsus bo‘limi, amalda har bir sug‘urtalovchining moliyaviy ahvolini kuzatib boradi va yillik hisobotlarni tahlil etadi. AQSHdagi har bir shtat o‘z hudu- dida faoliyat ko‘rsatayotgan hamma sug‘urta kompaniyalari uchun muayyan talablar va cheklovlar qo‘yishda mutlaqo erkindir. Har bir shtatda sug‘urta faoliyatini tartibga solish yuzasidan alohida qonun-qoidalarning mavjudligi bu yo‘nalishda ma’lum bir qiyinchiliklarni keltirib chiqarmoqda. Xususan, Arkanzas shtatida ro‘yxatdan o‘tgan sug‘urta kompaniyasi o‘z polisini Texas shtatida sotsa, demak, u mazkur shtatning sug‘urta faoliyatini amalga oshirishga doir qonun hujjatlari talablariga javob berishi zarur. Bu esa, o‘z-o‘zidan ortiqcha rasmiyatchilikni va hujjatlarni to‘ldirishni vujudga keltiradi. Mana shunga o‘xshash masalalarni hal etish va sug‘urta sohasini Federal darajada o‘zaro muvofiqlash- tirib borish maqsadida, barcha shtatlarning sug‘urta operatsiya- larini nazorat qilish maxsus bo‘limlari bo‘lim boshliqlarining ko‘ngilli Milliy assotsiatsiyasiga birlashdilar. Assotsiatsiyaning 1 9 0
qilgan qarorlari shtatdagi qonun chiqaruvchi organlar uchun tavsiyaviy xarakterga ega. Ajablanarli tomoni shundaki, sug‘urta kompaniyalarining o‘zi emas, balki ular faoliyatining ayrim tomonlari Federal hukumat tomonidan nazorat qilinadi. Masalan, sug‘urta kompaniyalarining qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi bilan bog‘liq operatsiyalari qimmatli qog‘ozlar savdosi bo‘yicha Komissiya o‘rnatgan talablarga javob berishi zarur. Birinchi navbatda, sug‘urtalanuvchining manfaatini himoya qiladi. Yevropada amalda bo‘lgan tartibdan farqli o‘laroq, Amerika Qo‘shma Shtatlarida sug‘urta kompaniyasi rahbarlari uchun ularning malakasi, ish tajribasiga talablar qo‘yilmaydi. Aksincha, amalga oshirilgan sug‘urta operatsiyalari bo‘yicha qat’iy hisobot talab etiladi. Har bir shtatda depozit va kafolat fondlari mavjudki, bu fondlar sug‘urta kompaniyalari bankrot deb e’lon qilingan taqdirda, olingan majburiyatlarni bajarish uchun ishlatiladi. Kafolat fondiga ajratilayotgan mablag‘lar miqdori sug‘urta kompaniyasining aktiviga nisbatan 2—5 foizni tashkil etadi. Mabodo, sug‘urta kompaniyasi bankrot deb e’lon qilinsa, bu holda sug‘urta nazorati qanday chora-tadbirlarni amalga oshiradi degan o‘rinli savol tug‘ilishi mumkin. Dastlab, shtatdagi sug‘urta operatsiyalarini nazorat qiluvchi maxsus bo‘lim, bankrot deb e’lon qilingan kompaniyaning jami qarzlarini baholaydi. Shundan so‘ng, bankrot bo‘lgan kompaniyaning mijozlarini qabul qilib olgan boshqa kompaniya kafolat fondidan tegishli mablag‘lar oladi. Ayrim shtatlarda, sug‘urta kompaniyalarining shtat budjetiga to‘laydigan ajratmalar miqdori kafolat fondidan olinadigan mablag‘lar summasiga kamayishi ham mumkin. Yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, Amerika Qo‘shma Shtatlarida sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan nazorat etish o‘ziga xos xarakterga ega. Har bir shtatda sug‘urta faoliyatini nazorat qilishga qaratilgan qonunchilik hujjatlari aytarli bir-biridan farq qiladi. Ammo, har qanday sharoitda sug‘urta operatsiyalarini nazorat qiluvchi maxsus bo‘limlarning asosiy vazifasi sug‘urtalanuvchilarning to‘la manfaatini himoya qilishga qaratil- gan. Eng asosiy gap ham mana shundadir. 1 9 1
ko‘rsatayotgan sug‘urta kompaniyalarini uchta yirik guruhga bo‘lish mumkin: — hayotni sug‘urta qilishga ixtisos- lashgan kompaniyalar; — umumiy sug‘urta operatsiyalarini (hayotni sug‘urta qilish- dan tashqari) amalga oshiruvchi kompaniyalar; — o‘zaro sug‘urtalash jamiyatlari. Hayotni sug‘urtalashga ixtisoslashgan Amerikaning eng yirik kompaniyalarining o‘ziga xos xususiyati shundaki, ular bugungi kunda ko‘p ming sonli Pensiya fondlariga tegishli yuz milliardlab mablag‘larni boshqaradilar. Ayrim kompaniyalar aktivining 30— 40 foizini, aynan Pensiya fondlariga tegishli mablag‘lar tashkil etadi. Bunda sug‘urta monopoliyalarining asosiy vazifasi Pensiya fondlari tomonidan ishonchli boshqaruvga topshirilgan mablag‘larni oqilona investitsion siyosat yuritish orqali ko‘pay- tirishdan va ishonchli saqlashdan iborat. Sug‘urta kompaniyalari bunday xizmatlari uchun Pensiya fondlaridan tegishli vositachi- lik haqini oladilar. Bu xizmat haqi sug‘urta kompaniyalariga millionlab daromad keltiradi. Ammo, bu asosiysi emas. Gap shundaki, sug‘urta kompaniyalari ixtiyoridagi katta miqdordagi investitsion resurslar, ularning sanoat korxonalari ustidan nazorat o‘rnatishlari uchun imkoniyat yaratadi. Statistik ma’lumotlarga qaraganda, Amerikaning eng yirik 100 ta sanoat korporat- siyalaridan 27 tasida sug‘urta kompaniyalarining vakillari Direktorlar kengashini boshqargan. Bu ko‘rsatkich bo‘yicha sug‘urta kompaniyalari faqat tijorat banklari va investitsiya kompaniyalaridan keyingi o‘rinda turadi. Umumiy sug‘urta operatsiyalarini amalga oshiruvchi kompa- niyalar, aytarli barcha ko‘rsatkichlar bo‘yicha hayotni sug‘urta- lashga ixtisoslashgan kompaniyalardan keyin turadi. Ammo yig‘ib olinadigan sug‘urta mukofotlari miqdori va aktivining o‘sishi bo‘yicha umumiy sug‘urta operatsiyalarini amalga oshiruvchi kompaniyalar biroz ilgari harakat qilishmoqda. Buning asosiy sababi shundaki, keyingi yillarda bu sug‘urta turlariga bo‘lgan talab sezilarli ravishda kuchaydi. Mazkur toifaga mansub sug‘urtalovchilar mijozlar sonini oshirish maqsadida muntazam yangi sug‘urta xizmatlarini taklif etmoqdalar. Jumladan, advokatlarning, shifokorlarning va Yüklə 0,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|