Orta məktəb üzrə fənn müəllimləri üçün

 

1.

 

Maddə və maddi aləm 

Şagird: 

1.1. Maddələrin xüsusiyyətlərinə dair bilik və bacarıqlar  nümayiş etdirir. 

1.1.1. Maddələri (bəsit, mürəkkəb, saf), qarışıqları tərkibinə görə fərqləndirir. 

1.2. Maddələr və onları təşkil edən hissəciklərin əlaqələrinə dair bilik və bacarıqlar 

nümayiş etdirir. 

1.2.1. Atomun tərkibini, atom-molekul təlimini izah edir. 

1.3. Maddələrin tərkibinə və quruluşuna aid hesablamalar aparır. 

1.3.1. Maddələrin formuluna əsasən sadə hesablamalar aparır. 

 

Biologiya 

Məzmun xətləri 

1.

 

Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi 

 

2.

 

Bioloji proseslər

 

3.

 

İnsan və onun sağlamlığı

 

4.

 

Canlılar və  ətraf mühit

 

 

 

 

 

28

 

Milli kurikulum 

Abdulla Qəhrəmanov 

1. Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi 

Sagird: 

1.1. Canlıların quruluşu və müxtəlifliyi  haqqında biliklərə malik olduğunu nümayiş etdirir. 

1.1.1. Canlılar aləmindən  bəhs edən elm sahələri  barədə fikirlərini şərh edir. 

1.1.2. Canlıların müxtəlifliyi haqqında mülahizələrini şərh edir. 

1.1.3. Canlıların quruluşunun öyrənilməsində laboratoriya avadanlıqlarından  istifadə 

qaydalarına əməl edir. 

1.1.4. Canlıların sistematik kateqoriyalarını fərqləndirir.  

 

Coğrafiya 

Məzmun xətləri 

1.

 

Coğrafi məkan 

2.

 

Təbiət 

3.

 

Cəmiyyət 

 

1. Coğrafi məkan 

Şagird: 

1.1.  Coğrafi  kəşflər  nəticəsində  cəmiyyətdə  və  xəritədə  baş  verən  dəyişikliklərə  aid  bilik  və 

bacarıqlar nümayiş etdirir.  

1.1.1. Qədim insanların Yer haqqında təsəvvürlərini şərh edir.  

1.2.  Yerin  Günəş  sistemində  mövqeyi  və  hərəkətlərinə  dair  bilik  və  bacarıqlar  nümayiş 

etdirir. 

1.2.1. Kainatdakı səma cismlərinin hərəkətini fərqləndirir. 

1.2.2. Yerin öz oxu və Günəş ətrafında hərəkətini təsvir edir və onun coğrafi nəticələrini 

təqdim edir. 

1.3. Kartoqrafik təsvirlər üzərində bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 

1.3.1. Kartoqrafik təsvirlərdə istifadə olunan elementləri şərh edir. 

1.3.2. Yaşadığı ərazinin planını tərtib edir. 

 

 

Həyat bilgisi 

Məzmun xətləri 

1.

 

Təbiət və biz 

2.

 

Fərd və cəmiyyət 

3.

 

Mənəviyyat 

4.

 

Sağlamlıq və təhlükəsizlik 

 

1. Təbiət və biz 

Şagird: 

1.1. Varlıq və hadisələrə, onların qarşılıqlı əlaqəsinə dair bilik və bacarıqlar nümayiş 

etdirir. 

1.1.1.  Cism, maddə və təbiət hadisələrinin sadə təsnifatını verir. 

1.2. Ekoloji tarazlığın qorunmasına dair bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 

1.1.2.   Canlıların həyatında ekoloji mühitin rolunu əsaslandırır. 

 

Texnologiya 

Məzmun xətləri 

1.

 

Emal texnologiyaları 

2.

 

Texnika elementləri 

3.

 

Məişət mədəniyyəti 

4.

 

Qrafika 

 

29

 

Milli kurikulum 

Abdulla Qəhrəmanov 

4. Qrafika 

Şagird: 

4.1. Məmulatların texniki spesifikasiyasını şərh edir. 

4.1.1. Müxtəlif formalı detalları olan məmulatların spesifikasiyasını şərh edir. 

4.2. Məmulat və onun detallarının texniki sənədləşdirilməsi bacarıqlarını nümayiş etdirir. 

4.2.1. Düzbucaqlı detalları olan məmulatların qrafik təsvirini, çertyojlarını, texnoloji 

xəritəsini çəkir və oxuyur. 

 

Fiziki tərbiyə 

Məzmun xətləri 

1.

 

İnformasiya təminatı və nəzəri biliklər 

2.

 

Hərəki bacarıqlar və vərdişlər 

3.

 

Hərəki qabiliyyətlər* 

4.

 

Şəxsiyyətin mənəvi iradi keyfiyyətlərinin formalaşması. 

 

4. Şəxsiyyətin mənəvi iradi keyfiyyətlərinin formalaşması. 

Şagird: 

4.1. Hərəki fəaliyyət zamanı məqbul davranış nümayiş etdirir. 

4.1.1. gün rejiminin yerinə yetirilməsində şüurluluq nümayiş etdirir. 

4.1.2. fəaliyyətini mövcud qaydalar çərçivəsində yoldaşlarının fəaliyyəti ilə uzlaşdırır.  

 

Musiqi 

Məzmun xətləri 

1.

 

Musiqi aləmi 

2.

 

Emosional dəyərləndirmə 

3.

 

Musiqi fəaliyyəti 

 

3. Musiqi fəaliyyəti 

Şagird: 

3.1. Mahnının melodiyasını notla və sözləri ilə oxuyur. 

3.1.1. Mahnı melodiyasını birsəsli (unison) not və sözləri ilə oxuyur. 

3.2. Fərdi, qrup və kollektiv ifaçılıq bacarığı nümayiş etdirir. 

3.2.1. Fərdi və kollektiv şəkildə birsəsli (unison) oxuyur.  

 

 

Təsviri incəsənət 

Məzmun xətləri 

1.

 

Cəmiyyət və təsviri incəsənət 

2.

 

Təsviri və dekorativ yaradıcılıq 

3.

 

Estetik reaksiya 

 

2. Təsviri və dekorativ yaradıcılıq 

Şagird: 

2.1. Həyati görüntüləri real və abstrakt  təsvir edir. 

2.1.1. Həyati görüntüləri qrafika, rəngkarlıq, heykəltəraşlıq növlərində  real və abstrakt 

tərzdə təsvir edir. 

2.1.2. Həyati görüntülərin real və abstrakt təsvirində müxtəlif vasitələrdən (kömür, sulu 

boya, plastilin və ya gil) istifadə edir. 

2.2. Tərtibat və dizayn bacarıqları nümayiş etdirir. 

2.2.1 Sadə əşyanın üzərində tərtibat və dizayn bacarıqları nümayiş etdirir. 

 

 

30

 

Milli kurikulum 

Abdulla Qəhrəmanov 

Alt-standartların dəyişməsi 

Alt-standartlar  sinifdən-sinfə  keçdikcə  sadədən  mürəkkəbə  doğru  dəyişir.  Aşağıdakı  nümunələr 

bunu əks etdirir. 

Ana dili fənni

 

Sinif 

Alt-standartın ünvanı 

V 

1.1.1. Danışanın fikrini verdiyi suallar əsasında aydınlaşdırır. 

VI 

1.1.1. Danışanın şifahi və qeyri-şifahi məlumatlarına əsasən onun məqsədini 

(məqsədlərini) şərh edir. 

VII 

1.1.1. Şifahi məlumatda ton, əhvali-ruhiyyə və emosiyanı müəyyən edir. 

VIII 

1.1.1. Suallar verməklə dinlədiyi fakt və hadisələr barədə özünün fikir və 

mülahizələrini dəqiqləşdirir. 

IX 

1.1.1. Danışanın mövzuya münasibətini müəyyən etmək üçün tədqiqat xarakterli 

suallar verir. 

  

Xarici dil fənni

 

Sinif 

Alt-standartın ünvanı 

V 

1.1.1. Müraciətlər zamanı  sadə sualları cavablandırır. 

VI 

1.1.1. Müraciətlər zamanı  sualları cavablandırır. 

VII 

1.1.1. Müraciətlərə  uyğun tapşırıqları icra edir. 

VIII  1.1.1. Müraciətlərə uyğun tapşırıqları ardıcıl icra edir. 

IX 

1.1.1. Müraciətdə ifadə  olunan fikrə münasibət bildirir. 

 

Riyaziyyat fənni

 

Sinif 

Alt-standartın ünvanı 

V 

1.1.1.  Natural ədədləri oxuyur və yazır. 

VI 

1.1.1.  Tam ədədləri oxuyur və yazır. 

VII 

1.1.1.Rasional ədədləri oxuyur və yazır. 

VIII  1.1.1.

 

İrrasional (kvadrat kökalma ilə təyin olunan) ədədləri oxuyur və yazır. 

IX 

1.1.1

 

Həqiqi ədədləri oxuyur və yazır. 

 

İnformatika fənni

 

Sinif 

Alt-standartın ünvanı 

V 

1.1.1.  İnformasiyaların sadə işarələrlə kodlaşdırılmasını izah edir. 

VI 

1.1.1.  İkilik say sisteminin  mahiyyətini izah edir. 

VII 

1.1.1.  Müxtəlif say sistemlərinin xüsusiyyətlərini izah edir. 

VIII  1.1.1.  İnformasiyaların kodlaşdırılması üsullarını izah edir. 

IX 

1.1.1.  Müxtəlif xarakterli informasiyaların kodlaşdırılmasını fərqləndirir. 

 

 

Həyat bilgisi

 

Sinif 

Alt-standartın ünvanı 

V 

1.1.1.  Cism, maddə və təbiət hadisələrinin sadə təsnifatını verir. 

VI 

1.1.1.   Maddələrin xassələrini onların daxili quruluşu ilə əlaqələndirir. 

VII 

1.1.1.   Təbiətdə baş verən hadisələri enerji çevrilmələri, hərəkət və qarşılıqlı təsirlə 

əlaqələndirir. 

VIII 

1.1.1. Materiyanın quruluşunun eyniliyini, kainatda baş verən proseslərin ümumi 

qanunlara tabe olmasını əsaslandırır. 

IX 

1.1.1.   Dünyanın dərk olunmasında elmi və dini dünyagörüşləri təhlil edir. 

 

Əgər ehtiyac duyularsa, müəllim, mövcud standartları dəyişmədən, özü yeni standart daxil edə bilər. 

 

 

31

 

Milli kurikulum 

Abdulla Qəhrəmanov 

4.6.5.

 

Məzmun standartının quruluşu 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

düşdüyünü  nümayiş   etdirir. 

başa 

adlandırır. 

2.1.  Qarşılaşdığı yeni sözlərin mənasını 

 2.1.1. Rast gəldiyi yeni əşya və hadisələri  

sadə formada izah edir. 

fərqləndirir. 

2.1.2. Öyrəndiyi yeni sözlərin mənasını 

2.1.3. Yaxınmənalı və əksmənalı sözləri 

cümlə içərisində işlədir

.

 

 

2.1.4. Öyrəndiyi yeni sözləri 

Ana dili 

Məzmun standartına aid nümunə 

Məzmun  

standartı 

 

Bilik

 

 

Fəaliyyət 

olduğunu nümayiş   etdirir. 

təsəvvürü 

oxuyur və yazır. 

2.1.  Ədədi və dəyişənli ifadələr haqqında 

 2.1.1. Sadə ədədləri  

qiymətini hesablayır 

ilkin təsəvvürü olduğunu nümayiş etdirir. 

2.1.2. Sadə ədədi ifadələrin  

2.1.3. Dəyişənli ifadələr haqqında 

riyazi fikri yazılı ifadə edir

.

 

 

2.1.4. Şifahi şəkildə söylənmiş 

Riyaziyyat 

32

 

Milli kurikulum 

Abdulla Qəhrəmanov 

 

 

Biliyin kateqoriyaları 

Deklarativ 

bilik 

Məlumat xarakterli biliklərdir. Bunların sırasına anlayışlar, təriflər, 

faktlar daxilldir. 

Prosedural 

bilik 

Fəaliyyətin icrasına dair prosedur qaydaları əhatə edən biliklərdir. 

Kontekstual 

bilik 

Problemin həll edilməsi yolu ilə əldə olunan yeni biliklərdir.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fəaliyyət növləri 

Fəaliyyətlər 

Bacarıqlar 

İdraki 

tanımaq, izah etmək, nümunə göstərmək, istifadə etmək, təhlil etmək, 

müqayisə etmək, dəyərləndirmək   

Ünsiyyət 

izah etmək, təsvir etmək, şərh etmək, reaksiya vermək, təqdim etmək  

Psixomotor 

rəqs etmək, qaçmaq, yazmaq, rəsm çəkmək, yapmaq, quraşdırmaq  

M

M

ə

ə

z

z

m

m

u

u

n

n

 

 

s

s

t

t

a

a

n

n

d

d

a

a

r

r

t

t

l

l

a

a

r

r

ı

ı

n

n

ı

ı

n

n

 

 

k

k

o

o

m

m

p

p

o

o

n

n

e

e

n

n

t

t

l

l

ə

ə

r

r

i

i

 

 

ü

ü

z

z

r

r

ə

ə

 

 

t

t

ə

ə

s

s

n

n

i

i

f

f

a

a

t

t

 

 

Bilik  

Fəaliyyət 

Deklarativ 

Kontekstual 

Prosedural 

İdraki 

Ünsiyyət 

Psixomotor 

Ü

Ü

n

n

s

s

i

i

y

y

y

y

ə

ə

t

t

 

 

b

b

a

a

c

c

a

a

r

r

ı

ı

q

q

l

l

a

a

r

r

ı

ı

 

 

i

i

z

z

a

a

h

h

e

e

t

t

m

m

ə

ə

 

 

r

r

e

e

a

a

k

k

s

s

i

i

y

y

a

a

v

v

e

e

r

r

m

m

ə

ə

 

 

t

t

ə

ə

s

s

v

v

i

i

r

r

e

e

t

t

m

m

ə

ə

 

 

ş

ş

ə

ə

r

r

h

h

e

e

t

t

m

m

ə

ə

 

 

t

t

ə

ə

q

q

d

d

i

i

m

m

e

e

t

t

m

m

ə

ə

 

 

33

 

Milli kurikulum 

Abdulla Qəhrəmanov 

 

 

Fəaliyyətin növləri 

İdraki bacarıqlar (təfəkkürün inkişaf mərhələləri) 

Bilmə 

xatırlamaq, tanımaq, göstərmək, sadalamaq, adlandırmaq 

Anlama 

izah etmək, nümunə göstərmək, oz sözləri ilə təsvir etmək, fərqləndirmək 

Tətbiqetmə 

həll etmək, istifadə etmək, cümlə qurmaq 

Təhliletmə 

hissələrə ayırmaq,  struktur  müəyyənləşdirmək, müqayisə etmək 

Sintezetmə 

yaratmaq, plan tutmaq, tərtib etmək  

Dəyərləndirmə  münasibət bildirmək, qərar qəbul etmək 

 

Psixomotor bacarıqlar  (fiziki inkişafın mərhələləri mərhələləri) 

Mərhələ 

Fəaliyyətin xüsusiyyətləri 

Hissetmə 

Hərəkətlərin icrasından əvvəl öz imkanlarını müəyyənləşdirir. 

Hazırolma  

Hərəkətlərin icrasına hazırlıq işləri aparır. 

Təqlidetmə 

Nümayiş etdirilən hərəkətləri təkrarlayır. 

Mexanizmin 

mənimsənilməsi 

Hərəkətləri qaydalara uyğun yerinə yetirir. 

Mükəmməl icra  Formalaşmış hərəkətlər  nümayiş etdirir.  

Uyğunlaşma 

Hərəkətin icrası zamanı  yaranmış problemi həll etmək üçün davranışında 

dəyişiklik edir. 

Yaradıcılıq 

Yeni fəaliyyət  nümunələri  yaradır. 

 

 

Təlim məqsədlərinin müəyyən edilməsi 

                                        (nümunələr) 

Riyaziyyat 

Məzmun standartı : 1.1.1. 20 dairəsində bir-bir düzünə və tərsinə sayır. 

 Təlim məqsədi: 

1.

 

5 dairəsində bir-bir düzünə sayır; 

2.

 

5 dairəsində bir-bir düzünə və tərsinə sayır. 

3.

 

Sayarkən ixtiyari diqqət nümayiş etdirir. 

 

Həyat bilgisi 

Məzmun standartı: 1.1.2. Varlıq və hadisələri sadə şəkildə təsvir edir. 

   Təlim məqsədi: 

1.

 

Canlı varlıqların xüsusiyyətlərini təsvir edir. 

2.

 

Cansız varlıqların xüsusiyyətlərini təsvir edir. 

3.

 

Şifahi nitq bacarıqları nümayiş etdirir. 

4.

 

Müşahidə bacarıqları nümayiş etdirir  

 

 

 

 

 

 

 

34

 

Milli kurikulum 

Abdulla Qəhrəmanov 

5.

 

MÜASİR KURİKULUMLAR VƏ YENİ TƏLİM STRATEGİYALARI 

 

 

 

5.1.

 

Fənn üzrə təlimin təşkilinə verilən əsas tələblər 

•

 

pedaqoji prosesin tamlığı - pedaqoji prosesdə təlim məqsədləri kompleks (inkişafetdirici, 

öyrədici, tərbiyəedici) həyata keçirilir, real nəticələrlə yekunlaşan müəllim və şagird 

fəaliyyətini əhatə edir; 

•

 

təlimdə bərabər imkanların yaradılması - bütün şagirdlərə eyni təlim şəraiti yaradılır və 

pedaqoji proses onların potensial imkanları nəzərə alınmaqla tənzimlənir; 

•

 

şagirdyönümlülük - şagird pedaqoji prosesin mərkəzində dayanır. Bütün tədris və təlim işi 

şagirdlərin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə, onların istedad və qabiliyyətlərinin, 

potensial imkanlarının inkişafına yönəldilir; 

•

 

inkişafyönümlülük - şagirdlərin idrak fəallığı izlənilir, nailiyyətləri təhlil edilir, bilik, 

baçarıq və vərdişlərinin inkişaf səviyyəsi tənzimlənir; 

•

 

fəaliyyətin stimullaşdırılması - pedaqoji prosesin səmərəli və effektiv qurulması, 

şagirdlərin təlimə marağının artırılması  üçün onların fəaliyyətindəki bütün irəliləyişlər qeyd 

olunur və dəyərləndirilir, nəticə etibarı ilə şagirdlərin daha uğurlu təlim nəticələrinə 

istiqamətləndirilməsi təmin olunur; 

•

 

dəstəkləyici mühitin yaradılması - pedaqoji prosesin münasib maddi-texniki baza əsasında 

və sağlam mənəvi-psixoloji mühitdə təşkil edilməsi keyfiyyətin və səmərəliliyin 

yüksəldilməsi üçün əlverişli və təhlükəsiz təlim şəraiti yaradır. 

 

5.2.

 

Təlim fəaliyyətinin planlaşdırılması 

 

 

 

Qeyd: 

•

 

Perspektiv planlaşdırma aparır. 

•

 

Gündəlik dərs planı tərtib edir. 

 

5.2.1.

 

Perspektiv planlaşdırma aparmaq məqsədilə müəllim üçün zəruri 

hesab edilən bacarıqlar 

1.

 

Məzmun standartlarına  əsasən dərslikdəki (dərslik olmayan fənlər üzrə müəllim 

vəsaitindəki) tədris vahidi və mövzular üzrə dəqiqləşmələr aparmaq.  

2.

 

Tədris vahidlərinin  və mövzuların ardıcıllığını müəyyənləşdirmək. 

3.

 

İnteqrasiya imkanlarını müəyyən etmək. 

4.

 

Əlavə resurslar seçmək.  

5.

 

Mövzulara görə məqsədyönlü  vaxt bölgüsü aparmaq.