O’simliklar geografiyasi fanidan o’quv – uslubiy majmua

2-rasm. Yantoq(A) va bo’g’doy(B) ildizining moslashuvi.
Fiziologik moslanishlarga hayvonlarda ozuqa tarkibiga ko’ra, ovqat hazm qilish sistemasida fermentlarning ma’lum turlarining uchrashi yoki cho’lda yashovchi hayvonlarning suvga bo’lgan ehtiyojini qondirish uchun yog’larning biokimyoviy oksidlanishidan foydalanishi kabilar misol bo’ladi. O’simliklarda kechadigan fotosintez va boshqa biokimyoviy jarayonlar atmosferadagi gazlar tarkibiga bog’liqdir. Hulqiy yoki etologik moslanishlar hayvonlar uchun xos bo’lib, turli shakllarda namoyon bo’ladi. Masalan, tashqi muhit bilan hayvon tanasi o’rtasida normal issiqlik almashinuvi uchun in qurish (boshpana topish), qulay haroratli joyni izlab topishi, qushlar va sutemizuvchilarda sutkalik va mavsumiy ko’chib yurishlar ma’lum. Hayvonlar faqat harorat omiliga hulqiy tomondan moslashib qolmay, namlik, yorug’lik va boshqa ko’pchilik ekologik omillarga ham moslashadi. Hulqiy moslanishlar yirtqichlarning o’ljani izidan yurishi, kuzatish, hamda o’ljani javob reaktsiyalarida ko’rinadi.
Har bir o’simlik o’zi yashayotgan muhitdagi boshqa organizmlar, ya’ni mikroorganizmlar, o’simliklar, hayvonlar bilan murakkab va xilma —xil aloqada bo’ladi, natijada ular bir — birlariga ma’lum darajada ta’sir ko’rsatadi. Bu hil ta’sir biotik ta’sir deyiladi. Biotik ta’sir zoogen, fitogen omillarga bo’linadi. Zoogen omillar-bu hayvonlarning o’simliklarga ko’rsatadigan ta’sirlaridir. Masalan, hasharotlar o’simliklarga changlanishida, qush va umurtqali hayvonlar meva va urug’larning tarqalishida qatnashadi. Ba’zi bir hayvonlar esa o’simliklar bilan oziqlanib, ularni hatto yo’qotib ham yuboradi.
Hayvonlar o’simliklarga tuproq omillari orqali ham ta’sir ko’rsatadi. Masalan, yer kovlovchi hayvonlar tuproq mexanik va biologik xususiyatlarining o’zgarishiga olib keladi. Tuproq hosil bo’lishida, unda yashovchi mikroorganizmlar katta ta’sir ko’rsatadi.
O’simliklarning o’simliklarga bevosita ko’rsatadigan ta’siriga quyidagilar kiradi: parazitizm, simbioz, bir o’simliklarning boshqasiga mexanik ta’siri, birining ikkinchisini siqib chiqarishi, (lianalar va epifitlar va boshqalar). Antropogen omil bu insonlarning tabiatga ko’rsatadigan ta’siri. U salbiy yoki ijobiy bo’lishi mumkin. Ijobiy ta’sirga, biotsenozlar hosil qilish, daraxtlarni ko’paytirish va boshqalar kiradi. Salbiy ta’sirlarga havo, suv, tuproqni ifloslantirish, o’simliklar jamoasining degradatsiyaga uchratilishi, yerlarning eroziyaga uchrashi va boshqalar kiradi.
Biotik omillar o’z navbatida uch guruhga bo’lib o’rganiladi: A). O’simliklarning o’simliklarga ta'siri B). Xayvonlarnig o’simliklarga ta'siri C). Mikroorganizmlarning o’simliklarga ta'siri