Oвid haydarov

XORIJIY ADABIYOTLAR 
 
1. B.Desker  and  M.N.M.Osman.  S  Rajaratnam  on  Singapore:  from  ideas 
to reality. – Singapore: World Scintific Publishing, 2006. 
2. Baker  G.  2002.  Civil  Society  and  Democratic  Theory:  Altemative 
Voices. 
 
INTERNET SAYTLARI  
 
1. www.president.uz 
2. www.ziyonet.uz 
3. www.xs.uz 
4. www.nimfogo.uz  
 
 
 

---

42 
 
Mavzu: FUQARO, FUQAROVIYLIK VA FAOL FUQAROLIK 
POZITSIYASI 
 
Reja: 
1. Fuqaroviylik  tushunchasi.  Fuqaroviylikning  asosiy  belgilari  va 
mezonlari 
2. Fuqaroning  davlat  va  jamiyat  oldida  o‗z  huquqiy  va  axloqiy 
mas‘uliyatini anglashi 
3. Fuqarolik ongining jamiyat hayotida turli shakllarda namoyon bo‗lishi 
 
Tayanch so‗z va iboralar: 
 Fuqaroviylik,  fuqaroviy  ong,  faollik,  ijtimoiy  faollik,  huquqiy  davlat, 
fuqaroviy  faollik,  ijtimoiy  munosabatlar,  ijtimoiy  makon,  ijtimoiy 
jarayonlar, siyosiy jarayonlar, davlat va fuqaro munosabatlari 
 
Fuqarolik  jamiyati  fuqaroviy  ongi  va  faolligi  yuksak  bo‗lgan 
fuqarolar yordamida barpo etiladi. Fuqaroviylik mamlakatning rivojlanish 
bosqichlarida, boshqacha aytganda o‗tish davrida yaqqol namoyon bo‗ladi. 
Bugungi 
kunda 
ham 
ijtimoiy-siyosiy 
o‗zgarishlarni 
boshidan 
kechirayotgan,  aniqrog‗i  fuqarolik  jamiyati  barpo  etayotgan  turli 
mamlakatlarda  fuqaroviylik  muhim  ahamiyat  kasb  etmoqda.  Fuqaroviy 
faollikning  negizini  anglash  uchun  avvalo  fuqaroviylikning  nazariy 
mohiyatini tushunish talab etiladi.  
Manbalarda  qayd  etilishicha  o‗z  vatani  taraqqiyoti  uchun  har  qanday 
yo‗l  bilan,  jismoniy  yoki  ma‘naviy  mehnat  bilan  xizmat  qilgan  kishi 
haqiqiy  fuqaroga  aylanadi.  Bunday  qarash  biroz  falsafiy  ahamiyatga 
egadek  tuyulsa-da,  aslida  fuqarolik  jamiyati  barpo  etishda  aynan 
fuqaroning  vatan  taraqqiyoti  yo‗lidagi  amaliy  faoliyati  muhim  ahamiyat 
kasb etadi. 
Fuqaroviylik  bir  davlatga  mansublikni  anglash,  davlatga  sodiqlik 
hamda vatanparvarlik hissi sifatida talqin etilishi mumkin. Bunda davlatni, 
konstitutsiyani, davlat ramzlarini hurmat qilish, davlat tuzumini va qonun 
ustuvorligini  himoya  qilishga  tayyorlik  nazarda  tutiladi.  Fuqaroviylikni 
insonga  huquqiy,  ijtimoiy,  ma‘naviy  va  siyosiy  jihatdan  layoqatli 
ekanligini his etishni ta‘minlovchi jamlovchi tushuncha sifatida ham talqin 
etish mumkin. 

---

43 
 
V.Dalning qayd etishiga qaraganda, “fuqaroviylik fuqarolik jamiyatini 
tuzish uchun jamiyatning ongi va bilimi darajasini ifoda etgan holatdir”
1
.  
Ko‗rinib turganidek, fuqaroviylik nafaqat insonning huquqiy maqomi, 
balki uning bilimi va jamiyatning holatini anglashi, ijtimoiy me‘yorlardan 
xabardorligi  va  ularga  rioya  qilishiga  bog‗liq.  Bu  yerda  fuqarolar 
tomonidan  jamiyat  taraqqiyoti  yo‗lida  amalga  oshiriladigan  birdamlik, 
o‗zaro  hamkorlik  singari  ixtiyoriy  faoliyat  ham  nazarda  tutiladi.  Bunday 
holatda  fuqaroviylikda  huquqqa  nisbatan  ma‟naviyatning  ustuvorligi 
namoyon  bo„lmoqda.  Aslida  ko‗pgina  an‘anaviy  jamiyatlarda  hamisha 
fuqaroviylik  huquqiy  mazmunda  emas,  balki  ko‗proq  ma‘naviy  axloqiy 
ko‗rinishda namoyon bo‗ladi.  
Sho‗ro davrida fuqaroviylik albatta vatanga sadoqat va vatanparvarlik 
sifatida  talqin  etilsa-da,  ko‗proq  mafkuralashgan  ko‗rinishda  namoyon 
bo‗lgan.  Ko‗pgina  hollarda  fuqaroviylik  vatanparvarlik  bilan  aralash 
ifodalangan.  Aslida  esa  vatanparvarlik  fuqaroviylikning  bir  ko‗rinishi 
xolos.  
Fuqarolik  jamiyati  fuqarolarning  oddiygina  yig‗indisi  bo‗lmagani 
singari fuqaroviylik ham individual ahamiyatga ega bo‗lgan hodisa emas. 
Fuqaroviylik  bir  mamlakat  hududida  yashovchi  fuqarolarning  o‗z 
vatanlariga  sodiqligi,  qonunlarni  hurmat  qilishi,  ularga  bo‗ysunishi, 
shuningdek  vatannni  himoya  qilish  va  umummilliy  ahamiyatga  ega 
bo‗lgan  masalalarda  faollikni  nazarda  tutadi.  Fuqaroviylikka  nisbatan 
berilgan  fikrlarni  umumlashtirgan  holda  uni  quyidagicha  ta‘riflash 
mumkin:  fuqaroviylik  bir  tarafdan  jamiyatda  shaxsning  oliy  darajada 
mustaqilligini,  ikkinchi  tarafdan  esa  kishilarning  jamiyat  hayotidagi 
ishtirokida  namoyon  bo„ladigan  yuqori  darajadagi  birdamlikni  nazarda 
tutuvchi qarashlar majmuini ifoda etadi. 
Quyidagilar  fuqaroviylikni  ifoda  etuvchi  muhim  jihatlar  qatoriga 
kiradi:  
- Fuqaroning  o‗z  haq-huquqlarini  tushunishi  va  uni  amaliyotda 
qo‗llash ko‗nikmasi;  
- boshqa fuqarolarning haq-huquqlarini hurmat qilish;  
- fuqaroning o‗z hatti-harakati uchun shaxsiy javobgarligi;  
- davlat  va  jamiyat  oldida  o‗zining  huquqiy  va  axloqiy  mas‘uliyatini 
anglashi;  
- fuqarolarning tengligi;  
- yuksak  ma‘naviy-axloqiy  mezonlarga  asoslangan  holda  ijtimoiy 
                                                           
1
 Даль В.И. Толковый словарь живого великорусского языка (современное написание слов). Изд. ―Цитадель‖, г. 
Москва, 1998 г
 

---

44 
 
voqelikka nisbatan ob‘ektiv va tanqidiy yondashuv;  
- hokimiyat  bilan,  boshqa  fuqarolar  va  jamoat  birlashmalari  bilan 
ijobiy muloqot yuritish qobiliyati;  
- bir  mamlakat,  jamiyat  va  davlatga,  shuningdek  unga  tegishli 
huquqiy,  madaniy  va  til  makoniga  mansublikda  ifodalangan  fuqaroviy 
o‗zlikni anglash va hokazolar.  
Fuqaroviylikni  faollik  nuqtai  nazaridan  shartli  ravishda  darajalarga 
ham ajratish mumkin:  
- fuqaro mas‘uliyatli, ongli va vijdonli bo‗lsa uni dastlabki pog‗onada, 
ya‘ni  fuqaroviy  xususiyatlarga  ega  bo‗lgan  shaxslar  qatoriga  kiritish 
mumkin;  
- agar  fuqaroda  atrofda  bo‗layotgan  voqea-hodisalarga  nisbatan 
ma‘lum bir munosabat shakllangan bo‗lsa uni fuqaroviy pozitsiyaga ega 
bo‗lgan shaxs sifatida e‘tirof etish mumkin;  
- agar  fuqaroda  o‗z  haq-huquqlari  hamda  burchi  uchun  amaliy 
harakatni  bajarish  ko‗nikmasi  mavjud  bo‗lsa  uni  faol  fuqaro  sirasiga 
kiritish mumkin.  
Fuqaroviylikning  tugal  yoki  to‗kis  ekanligini  quyidagi  mezonlar 
vositasida talqin qilish mumkin:  
1. Agar  fuqaroviy  pozitsiya  hali  shakllanmagan,  fuqaroviy  xususiyatlar, 
o‗z  haq-huquqlari  uchun  kurashish  istagi  to‗liq  namoyon  bo‗lmasa 
fuqaroviylikning eng quyi darajasi namoyon bo‗ladi. 
2. Fuqaro  o‗z  haq-huquqlari  uchun  kurashishga  moyil  bo‗lsa,  u  haqda  o‗z 
bilim  va  qobiliyatini  namoyon  qilishga  tayyor  bo‗lsa,  bunda 
fuqaroviylikning o‗rta darajasi namoyon bo‗ladi.  
3. Agar  fuqaroda  fuqaroviy  xususiyatlar  hamda  faol  fuqarolik  pozitsiyasi 
to‗liq  shakllangan,  o‗z  haq-huquqlari  uchun  amaliy  harakatga  kirish 
ishtiyoqi  yaqqol  namoyon  bo‗ladigan  bo‗lsa  uni  yuqori  darajada