O‘zbek filologiyasi fakulteti
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
masnaviydir.
Shoir о‘zining noshirlik, tarjimonlik faoliyatini aks ettiruvchi baytli masnaviysi, davrning ma’rifatparvar ziyolisi Mulla Tо‘ychi Toshmuhammedovga bag‘ishlangan 55 “Tо‘ychi hofiz” nomli 19 baytli va mashhur Ahmad polvonga bag‘ishlangan 48 baytli masnaviylari bu janrda yaratilgan asarlarning eng sara namunalari hisoblanadi. Xislat mumtoz she’riyatda о‘zigacha yaratilgan adabiy an’analarga ijodiy yondashdi. О‘z iqtidori darajasida ularni munosib davom ettirdi. Navoiy, Bedil, Mashrab kabi Sharq mumtoz she’riyati namoyandalari ijodidan oziqlandi. Muqimiy, Furqat, Kamiy, Miskin, Shavkat Iskandariy singari zamondosh shoirlar ijodiga ergashib, ular darajasida sо‘z aytishga harakat qildi. Quyida shoir ijodida keng qо‘llangan she’riy san’atlarning ba’zilari xususida tо‘xtalamiz. Tajohuli orif san’ati asosan ishqiy mavzudagi she’rlarda uchraydi. YA’ni oshiqning о‘zini “bilib turib bilmaslikka olgan holda” ma’shuqadan sо‘rashi bu san’atning asosini tashkil etadi: Orazimu yo guli ra’nomudur? Tishlarimu yo duri bayzomudur? Lablarimu yo Badaxshon la’limu, YO magar ul yoquti xamromudur? Shoirlar tarixda yuz bergan biror muhim voqea-hodisani she’riy yо‘l bilan adabiy sahifalarga muhrlab borganlar. Bunda ta’rix san’atidan foydalanilgan. Ta’rixnavislik – adabiy hodisa sifatida Sharq adabiyoti, xususan, kо‘p asrlik о‘zbek adabiyotining keng rivojlangan an’analaridan biri. Ta’rix hayotiy-ijtimoiy zaruriyat natijasi о‘laroq, turli lirik janrlar zamirida yashab kelgan va о‘ziga xos g‘oyaviy-estetik vazifani о‘tagan. Adabiyotshunoslikda ta’rixga alohida janr sifatida qarash ham yо‘q emas. “Lekin ta’rix hajm jihatidan ham, misralarning qofiyalanish tartibi jihatidan ham belgili qat’iy qoidaga ega emas. Binobarin, shuning о‘zi ta’rixni janr deb atashga imkon bermaydi” 31 . Bundan tashqari, ta’rixlarning g‘azal, masnaviy, qit’a, ruboiy, fard singari janrlar tarkibida (asosan sо‘nggi baytida) kelishi va she’r mazmuniga 31 Orzibekov R. Lirikada kichik janrlar. – T.: Adabiyot va san’at nashriyoti, 1976. – B. 131. 56 singdirilishi hisobga olinsa, uning janr emas, balki badiiy san’at ekanligi oydinlashadi. Ma’lumki, sо‘nggi baytda yashiringan sanani topish uchun shoir biror harf, sо‘z yoki jumlaga ishora qiladi. Bu ta’rix moddasi (moddayi ta’rix) deb nomlanadi. Ta’rixnavislik barcha davrlarda bо‘lgan. Biroq XIX asr oxiri – XX asr boshlari о‘zbek adabiyotida yangi bosqichda rivojlandi. Muqimiy, Sulaymonqul Rojiy, Mavlaviy Yо‘ldosh, Kamiy, Yusuf Saryomiy, Miskin, Sidqiy kabi shoirlar qalamiga mansub ta’rixlar bu fikrni tasdiqlaydi. Davr voqeliklarini yoritishda Xislat ham о‘z ijodida ta’rix san’atidan mohirona foydalangan. Xususan, shoirning о‘z tomonidan “Armug‘oni Xislat” bayozi chop etilishi munosabati bilan yozgan ta’rixi shunday xulosaga olib keladi: Bas jumal birla qalamni yuzidin Xislat yozib, Qildi bir xurshid yanglig‘ ta’rixin – “raxshon ajab” Bu yerda ta’rix moddasi, shoirning ishorasiga kо‘ra, “raxshon ajab” iborasi bо‘lib, abjad hisobi bо‘yicha uning umumiy miqdori 1226 ni tashkil etadi. Milodiy yil hisobi bо‘yicha bu 1810 yilga tо‘g‘ri keladi. Bu sana “Armug‘oni Xislat”ning nashr yili emas. Shu bois, Miskinning ishorasiga kо‘ra, birinchi misradagi “jumal” va “qalam” sо‘zlarining yuzi (bosh harfi) bо‘lgan “jim” (ﺝ) va “qof” (ﻕ)ning abjad hisobidagi miqdori 3 va 100 ni 1226 ga qо‘shsak, 1329 hosil bо‘ladi. Bu milodiy yilga aylantirilsa, 1911 yil sanasi kelib chiqadi. Bu “Armug‘oni Xislat” bayozining nashr yilidir. Xuddi shunday ta’rix-g‘azallarni “Sadoyi Turkiston” gazetasi va “Qissai Barzuyi sher” nomli tarjima asarning nashri munosabati bilan yozilganini kо‘rish mumkin 32 . Xislat yana bir qator badiiy san’atlarni mahorat bilan qо‘llagan: Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|