O’zbek maqomlari- madaniy durdonalar

Sharq allomalari – Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Mansur ibn Zayla va ularning izdoshlari aksincha, yuksalma tar- zidagi mukammal tovushqatorlarni nazariy jihatdan ishlab chi- qish borasida tadqiqot olib borgan edilar. Bu kabi nazariy holat- lar esa, o‘sha davr badiiy-estetik talablariga muvofiq bo‘lib, jum- ladan, musiqada ustuvor ahamiyat kasb eta boshlagan yangi uslub negizida amalga oshirilgan ko‘rinadi16. Ushbu uslubga berilgan dast- labki ta’rif esa shunday: yangi uslub bu kuy ohanglarining umumiy to‘lqinsimon harakatida avj pardalariga (cho‘qqiga) qarab yuksalish tamoyili yetakchi o‘rin tutgan musiqiy jarayondir. Tabiiyki, Movarounnahr hududida shakl topayotgan yangi uslub tarkibiga mafkura nuqtayi-nazardan ustuvor ahamiyatiga ega bo‘lgan mahalliy musiqiy an’analar ham jalb etilgan. Masalan, shunday an’analar salmog‘ini turk kuylari tashkil etgan bo‘lishi haqiqatga yaqindir. Bu fikrga «kuy» atamasining kelib chiqishi va semantik jihatlari ham asos bo‘lishi mumkin. – «Kuy» atamasi dastlab «kug» («ko‘k») tarzida talaffuz etilgan bo‘lib, keyinchalik «kuy» shakliga o‘tgan. Musiqashunos olima A. Muhambetovaning fikriga ko‘ra, kuy nomli musiqiy namunalar turkiy xalqlarning islomga qadar madani- yatiga taalluqli bo‘lib, mazmunan qadimiy kosmologik qarashlarni aks ettiradi. Olima kuy ohanglari yo‘nalishida yuqoriga ko‘tarilish tamoyili yetakchi o‘rin tutishini nazarda tutib, kelajakda uning (kuy) shakli tasavvuf g‘oyasini ifoda etish uchun muhim qolip (andoza) bo‘lib, xizmat qilganligini ta’kidlaydi18. Boshqacha ayt- ganda, musiqada yangi uslubning qaror topishi jarayonida «kuy» va tasavvufning «komil inson» ta’limoti uyg‘unlashib ketgan bo‘lishi ehtimoldan holi emas.

Sharq allomalari – Abu Nasr Forobiy, Abu Ali ibn Sino, Abu Mansur ibn Zayla va ularning izdoshlari aksincha, yuksalma tar- zidagi mukammal tovushqatorlarni nazariy jihatdan ishlab chi- qish borasida tadqiqot olib borgan edilar. Bu kabi nazariy holat- lar esa, o‘sha davr badiiy-estetik talablariga muvofiq bo‘lib, jum- ladan, musiqada ustuvor ahamiyat kasb eta boshlagan yangi uslub negizida amalga oshirilgan ko‘rinadi16. Ushbu uslubga berilgan dast- labki ta’rif esa shunday: yangi uslub bu kuy ohanglarining umumiy to‘lqinsimon harakatida avj pardalariga (cho‘qqiga) qarab yuksalish tamoyili yetakchi o‘rin tutgan musiqiy jarayondir. Tabiiyki, Movarounnahr hududida shakl topayotgan yangi uslub tarkibiga mafkura nuqtayi-nazardan ustuvor ahamiyatiga ega bo‘lgan mahalliy musiqiy an’analar ham jalb etilgan. Masalan, shunday an’analar salmog‘ini turk kuylari tashkil etgan bo‘lishi haqiqatga yaqindir. Bu fikrga «kuy» atamasining kelib chiqishi va semantik jihatlari ham asos bo‘lishi mumkin. – «Kuy» atamasi dastlab «kug» («ko‘k») tarzida talaffuz etilgan bo‘lib, keyinchalik «kuy» shakliga o‘tgan. Musiqashunos olima A. Muhambetovaning fikriga ko‘ra, kuy nomli musiqiy namunalar turkiy xalqlarning islomga qadar madani- yatiga taalluqli bo‘lib, mazmunan qadimiy kosmologik qarashlarni aks ettiradi. Olima kuy ohanglari yo‘nalishida yuqoriga ko‘tarilish tamoyili yetakchi o‘rin tutishini nazarda tutib, kelajakda uning (kuy) shakli tasavvuf g‘oyasini ifoda etish uchun muhim qolip (andoza) bo‘lib, xizmat qilganligini ta’kidlaydi18. Boshqacha ayt- ganda, musiqada yangi uslubning qaror topishi jarayonida «kuy» va tasavvufning «komil inson» ta’limoti uyg‘unlashib ketgan bo‘lishi ehtimoldan holi emas.