O’zbek ozi bilim soh Ta’lim so Ta’lim y kiston tos iq-ovqa yo hasi ohasi yo’nalishi respub shkent at mah og’LA

Takrorlash uchun savollar 
1.
Moylarni gidrogenlash jarayoni mohiyati. 
2.
Moylarni gidrogenlash jarayonidagi kimyoviy o‘zgarishlar. 
3.
Gidrogenlash jarayonida selektivlik. 
4.
Yog‘ kislotalarining izomerizatsiyasi. 
5.
Sis, trans olein kislotalar. 
6. Moylarni gidrgenlash zaruriyati 
7. Gidrogenlash jarayoni – bu nima? 
8. Gidrogenlash jarayoni mahsuloti 
9. Gidrogenlash jarayonining tezligi 
10. Izomerizatsiya tezligi nimalarga bog‘liq? 
8 – MA’RUZA
YOG‘LARNI GIDROGENLASH KATALIZATORLARI 
 
Reja: 
Gidrogenlash jarayonida katalizatorlarning ahamiyati. Katalizatorning harakatining 
mohiyati. Aktiv markazlar to‘g‘risida tushuncha. Gidrogenlashda kataliz mexanizmi. 
Katalizatorlarga qo‘yiladigan talablar. Sanoat katalizatorlari.
Tayanch so‘z va iboralar: 
katalizator, kataliz, geterogen kataliz, aktiv markazlar, turg‘un 
katalizatorlar, fizikaviy adsorbsiya, xemosorbsiya 

---

50
Gidrogenlashda katalizning mexanizmi.
Vodorod va to‘yinmagan modda – etilen 
katalizator yuzasiga adsorbsiyalanadi va aktivlashgan holga keladi. Aktivlashgan vodorod va 
to‘yinmagan modda molekulalari bir-biriga juda yaqin joylashgan bo‘lsa, ular o‘zaro reaksiyaga 
kirishib, gidrogenlash jarayoni sodir bo‘ladi. Natijada to‘yingan modda etan hosil bo‘lib, u fizikaviy 
adsorbsiyalangan bo‘lgani uchun katalizator yuzasidan oson desorbsiyalanadi. 
Kataliz mexanizmini, xemosorbsiyaning reaksiyaga kirishuvchi moddalar molekulalarini 
aktivlashtirish nuqtai nazaridan etilenni gidrogenlanishini quyidagi sxema orqali ifodalash mumkin.
K + H
2
(K) (H
2
)
ad.akt 
;
K + C
2
H
4
(K) (C
2
H
4
)
ad.akt 
; 
(K) (H
2
)
ad.akt
+ (K) (C
2
H
4
)
ad
.
akt
(K) (H
2
)
ad.akt
(C
2
H
4
)
ad.akt
K (C
2
H
6
)
ad.fiz.
K + C
2
H
6
Bu yerda: (H
2
) 
ad.akt
va (C
2
H
4
) 
ad.akt
. – aktivlashib adsorbsiyalangan vodorod va etilen, K-
katalizator.
 
To‘yinmagan birikmalar qo‘sh bog‘larini vodorod bilan to‘yintirish murakkab bo‘lib, u ikki 
bosqichda kechadi. Dastlab qo‘shbog‘ni bitta uglerod atomi vodorod bilan to‘yinadi, keyin 
ikkinchisi to‘yinadi. Shunday qilib, gidrogenlash jarayoni yarim gidrogenlanish oraliq faza orqali 
boradi. Buni quyidagilardan ko‘rish mumkin. 
- CH = CH - + vodorod - CH
2
– CH- + vodorod – CH
2
– CH
2
–
tez - CH=CH- + vodorod 
- CH 
2
– CH -
sekin - CH
2
– CH
2
- + vodorod
Yarim gidrogenlanish oraliq fazada yarim gidrogenlangan mahsulot hosil bo‘ladi, u juda 
chidamsiz modda, undan to‘yinmagan modda hosil bo‘lishi bilan bir atom vodorod ajralishining 
tezligi, to‘liq gidrogenlanish tezligidan mahsulotni shu xususiyati, gidrogenlash jarayoni davrida, 
to‘liq gidrogenlanmagan yog‘larni xossalariga ta’sir qiluvchi turli oraliq mahsulotlarni hosil 
bo‘lishiga sabab bo‘ladi.