O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyaSI

 
–
 
uning 
cho‘ziqligi, bunday bo‘g‘inlarni tashkil etuvchi unli va undoshlarning talaffuzi 
aniqligi va boshqalar ham o‘zgaradi. Masalan: 
o‘ttiz – o‘ttiz ikki, kirib – kirib kel
va boshq. 
30
Қаранг: Отамирзаева С. Звуковой состав наманганского говора узбекского языка. АКД. 1963. 
31
Щербак А.М. Сравнительная фонетика… – С.65. 
32
Поливанов Е.Д. Причины происхождения умлаута // Туркестанский вост. инст. – Ташкент, 1923. 
– Б.123. 
33
Щербак А.М. Сравнительная фонетика... – С.65. 
34
Кононов А.Н. Грамматика современного узбекского литературного языка. – М.-Л., 1960. – С.52 
– 56. 

---

Qo‘shma so‘z va so‘zning analitik formasi strukturasining bunday aksent-
ritmik bir butunligi ularni tashkil etgan komponentlar o‘rtasida turli xil 
morfonologik o‘zgarishlarning yuz berishiga olib keladi. 
1. Har ikki komponent yopiq bo‘g‘in bo‘lganda komponentlar oralig‘ida 
morfonologik o‘zgarishlar yuz beradi: 
n – m: o‘n besh – o‘m besh 
b – v: bel bog‘ – belvo 
ch – s: uch so‘m – us so‘m 
b – o: bor bo‘l – bor o‘l (bor o‘ling) 
li – o: olib kel – opkel (Andijon) 
q – p: ichib qo‘y – ichipo‘y (qoraqalpoq) va boshq. 
n – m: o‘n bir – o‘m bir. 
2. Birinchi komponet ochiq bo‘g‘in bilan tugab, ikkinchi komponent yopiq 
bo‘g‘in bilan boshlanganda: 
b – v (ber – ver): bora berdi – boraverdi, yoza ber – yozaver, kela ber – 
kelaver va boshq. 
(bil – vil): ne bilay – nevlay va boshq. 
k – g (kun – gun): bu kun – bugun va boshq. 
uy – o (shu – sh), -er: shu yer – sher (Jizzax) 
1.
Birinchi komponent yopiq bo‘g‘in bilan tugab, ikkinchi komponent ochiq 
bo‘g‘in bilan boshlanganda ham tovush almashinish, ham bo‘g‘inlar strukturasida 
fonetik qayta bo‘linish hodisasi ro‘y beradi. Bu esa komponentlar butunligini 
yanada kuchaytiradi: 
e – i (emish – imish): kelar emish – kelarmish 
i – o (imish – mish): borgan imish – borganmish 
e – o (ekan – kan): kelar ekan – kelarkan 
b – v (bosib – bosiv): bosib oldi – bos (i)voldi (qovun navi), Sotib oldi – Sot 
(i)voldi (atoqli ot) va boshq. 
Fonetik qayta bo‘linish: 
Qayn ona – qay – no-na (qaynona) qayna 
Qayn ota – qay – no-ta (qaynata)
Qayn ini – qay – ni-ni (qayni) 
4. Birinchi komponent ochiq bo‘g‘in bilan tugab, ikkinchi komponent unli 
bilan boshlanganda ham tovush almashinuvi va fonetik qayta bo‘linish yuz beradi: 
ee – e: ne etay – netay 
aa – a: Mirzaahmad – Mirzahmat, na aylay – naylay 
a – o: katta ota – kattaata (katta), bora olmoq – borolmoq, beka oyim bekoyim 
i – o: olti oziq – oltoziq (to‘qqiz yoshli ot), yetti oziq – yettoziq (o‘n yoshli 
ot), yoshi ulug‘ – yashulli (Xorazm), echki emar – echkemar va boshq. 
a – o: Xo‘ja eli – Xo‘jeyli va boshq. 

---