“О„zbek tili va adabiyotini о„qitish metodikasi” kafedrasi zulxumor Mirzayeva, Komil Jalilov

- tanlash va bo„lish tamoyili:
o ‗qituvchi darsda o‗tiladigan material hajmini 
aniq belgilab olishi va bu materialni mantiqiy qismlarga bo‗lgan holda o‗quvchilarga 
taqdim qilishi lozim. Shu bilan birga, materialning qaysi qismini berishda induktiv 
metoddan va qaysi qismini berishda deduktiv metoddan foydalanishini aniqlashtirib 
olishi lozim. 
Deduktiv metod
– o‗qituvchi yangi tushuncha yoki qoidani o ‗quvchilarga 
tushuntiradi va o‗quvchilar bu tushuncha yoki qoidani mashqlar yordamida 
mustahkamlaydilar. 
Induktiv 
metod
– o‗quvchilar berilgan misollarni 
52
Mager, Robert F. Preparing instructional objectives a critical tool in the development of effective 
instruction (3rd ed.). Atlanta, Ga.: Center for Effective Performance, 1997.

---

umumlashtirib, o‗zlashtirilishi lozim bo‗lgan tushuncha yoki qoidani o‗zlari ―kashf 
qiladilar‖ va so‗ngra uni mustahkamlaydilar.
Vazifa: O„quvchilar dramatik asarda sollilokuy va monologni ajrata 
oladigan bo„ladilar 
Deduktiv metod 
Induktiv metod 
O‗qituvchi sollilokuy va monologga ta‘rif 
keltiradi, ularning farqini tushutiradi. 
O‗quvchilar dramatik asardan sollilokuy 
va monologlarni topadilar.
O‗qituvchi sollilokuy va monologga 
misollar keltiradi. O‗quvchilar ularni 
solishtirib, sollilokuy va monologning 
farqlarini topadilar, so‗ng dramatik 
asardan sollilokuy va monologlarni 
topadilar. 
Induktiv va deduktiv metodning darsda qo„llanilishiga misol 
- ketma-ketlik tamoyili: 
o‗quvchilar o‗rganilayotgan tushuncha va qoidalar oldin 
o‗rganilgan va keyin o‗rganiladigan tushuncha va qoidalarga qanday bog‗liqligi 
haqida aniq tasavvurga ega bo‗lishlari lozim. 
- o„zlashtirish va integratsiya tamoyili:
qismlarga bo‗lib o‗rganilgan tushuncha va 
qoidalar dars so‗ngida birlashtirilishi va o‗quvchilar yaxlit kartinani ko‗ra olishlari 
lozim. 
Darsda ishlatiladigan metodlar tanlashda o‗qituvchi o‗qish va o‗qitish 
nazariyalariga suyangan holda quyidagi savollarga javob bera olishi lozim: 
- Benjamin Blumning 
(Benjamin Blum, 1913-1999) 
ta‘limiy maqsadlar 
taksonomiyasi 
(taxonomy of educational objectives)
: o‗quvchilarda qaysi 
ko‗nikmalarni qaysi darajada rivojlantirish ko‗zda tutilgan va o‗quvchilarni bu 
darajaga olib chiqish uchun qanday metodlar samara beradi? 
- Lev Vigotskiyning 
(Lev Vygotsky, 1896-1934)
―yaqin rivojlanish zonasi‖ 
(zone of 
proximal development)
nazariyasi: o‗quvchilar bajara oladigan ko‗nikmalar 
(o‗quvchilarning aktual rivojlanish zonasi) va men ularga o‗rgatmoqchi bo‗lgan 
ko‗nikma orasidagi masofa haddan tashqari katta emasmi?

---

- Jerom Brunerning 
(Jerome Bruner, 1915-2016)
―havoza‖ 
(scaffolding)
nazariyasi: 
o‗quvchilarda ko‗nikmalarni shakllantirish uchun yetarlicha ko‗mak berilyaptimi?
- Hovard Gardnerning 
(Howard Gardner, 1943-)
―turfa zakovatlar‖ 
(multiple 
intelligences)
nazariyasi: dars uchun tanlangan metodlardan turli qobiliyatga ega 
o‗quvchilar bahramand bo‗ladilarmi va bu metodlar o‗quvchilarga o‗z qobiliyatlarini 
namoyish qilishga imkon beradimi?