“О„zbek tili va adabiyotini о„qitish metodikasi” kafedrasi zulxumor Mirzayeva, Komil Jalilov

faollashtirishdir
65
Sxemani 
faollashtirishning bir qancha yо‗llari mavjud: о‗quvchi oldiga konkret maqsadlar 
qо‗yish, о‗qiladigan asarning mohiyatiga bog‗liq savollar (metodik adabiyotlarda 
―yо‗naltiruvchi savollar‖ deyiladi) berish, matnni tushunishga yordam beradigan 
bilimlarni yodga solish, matndagi tushunilishi qiyin sо‗zlarni oldindan о‗rgatish va 
hokazo.
Masalan, inglizzabon mamlakatlarning 9-sinf dasturiga kiritilgan Shekspirning 
"Romeo va Julleta" fojeasini samarali о‗rganishda tarix darslaridan о‗zlashtirgan 
bilimlari va о‗quvchilarning hayotiy tajribasi muhim omil bо‗lib xizmat qiladi. 
Shekspir davridagi teatr va zamonaviy teatrning umumiy va xususiy jihatlari haqidagi 
fikrlar, Shekspir yashab ijod etgan davrga xos tarixiy, madaniy, etnik xususiyatlar, 
Shekspir tilining grammatik qurilishi, dramaturg asarlari lug‗atining vizual 
kо‗rinishlari integrasiyasi ―Romeo va Julleta‖ asarini tushunishga olib boruvchi 
samarali strategiyalar hisoblanadi
66
. Dramani о‗rgatishda ―Muhabbat kuchlimi yoki 
nafrat?‖ kabi Shekspir asarlari matniga yо‗naltiruvchi, о‗quvchilar ongida mavjud 
sxemalarni faollashtiruvchi savollar muhokama markazida bо‗ladi va har bir 
qо‗yilgan masala ijodkor asari asl matni orqali tushuntiriladi.
67
Shu bilan birga, 
Shekspir tilining o‗ziga xos jihatlari (so‗zlar, grammatika, uslub) haqida ma‘lumot 
beriladi va Shekspir tilini tushunish konkret misollar asosida o‗rgatiladi
68
. Bunday 
qadamlar, bir qarashda oddiy ko‗rinsada, kognitiv psixologiya nuqtai nazaridan 
64
Slavin Robert. Educational Psychology: Theory and Practice. 8th edition. Pearson Education 
Limited, 2006.
65
Beach Richard et al. Teaching Literature to Adolescents. 2nd edition. Routledge Publishers, 2011.
66
Leah Suttonю Teaching Shakespeare in the Secondary English Classroom Engaging the ―flat 
unraisèd spirits‖. Toronto University Press, Canada, 2016; Р.
67
Allen Janet et al. MacDougal Littel Literature. Grade 9. MacDougal Little, 2008.
68
Allen Janet et al. MacDougal Littel Literature. Grade 9. MacDougal Little, 2008.

---

sxemani faollashtirish va o‗quvchilarni matnni tushunishga tayyorlashda muhim 
hisoblanadi. 
Umumta‘lim maktablarining yuqorida sinflarida Navoiy ―Xamsa‖si, uning 
tarkibidagi hajm jihatdan yirik, tili va mazmun-mohiyati jihatidan tushunilishi 
о‗quvchilarga murakkab bо‗lgan asarlarning tushunilishini osonlashtirish maqsadida 
biz yuqorida kо‗rgan strategiyalarni qо‗llash mumkin. Masalan, ―Farhod va Shirin‖ 
dostonini о‗qishga kirishishdan oldin о‗quvchilarning tarix va boshqa fanlardan olgan 
bilimlariga suyanib, Alisher Navoiy yashab ijod qilgan davrning о‗ziga xos 
xususiyatlari va Navoiyning komil inson haqidagi qarashlari xususida о‗quvchilar 
bilan fikrlashish mumkin. Shuningdek, о‗quvchilarning ―Dunyo dinlari tarixi‖ fani va 
boshqa fanlarda о‗rgangan bilimlari va hayotiy tajribasiga tayanib, islom dinidagi 
tasavvuf, komillik haqida fikr almashib olish, lozim bо‗lsa bu haqda о‗quvchilarga 
qisqacha ma‘lumot berish о‗quvchilarga asarni tushunishda yordam beradi.
Sxemani faollashtirish yо‗llaridan biri bо‗lgan