O‘zbek tilining tarixiy grammatikasi

Leksik antonimiya 
Leksik antonimiya leksemalarning bir-biriga zid ma’no anglatishi asosida guruhlanishidir: oq 
va qora, qalin va yupqa kabi. 
Antonimiya hodisasi, asosan, bir so’z turkumi leksemalari doirasida yuz beradi.
1
Sifatlarda: a) hajm belgisiga ko’ra: katta va kichik, baland va past, b) harorat belgisiga ko’ra: 
issiq va sovuq; d) yosh belgisiga ko’ra: yosh va qari; e) xarakter-xususiyat belgisiga ko’ra: 
saxiy va xasis, botir va qo’rqoq, aqlli va ahmoq; f) shakl belgisiga ko’ra: to’g’ri va egri; g ) 
maza-ta’m belgisiga ko’ra: achchiq va shirin kabi. 
Kontekstual antonimiya 
Kontekstual antonimiya o’zaro zid ma’no ifoda etmagan leksemalarning ma’lum kontekst 
ichida so’zlovchi yoki muallif tomonidan antonimik munosabatlarga kiritilishidir. Buni 
quyidagi she’riy misralar tahlilida ko’rish mumkin: 
1
Antonimlarni tavsiflash va tasvirlashda ko’proq quyidagi adabiyotlarga tayanildi. 
Rahmatullayev Sh., Mamatov N., Shukurov R., “O’zbek tili antonimlarining izohli lug’ati”.-T.: “O’qituvchi”, 1980. 
Tursunov U., Muxtorov J., Rahmatullayev Sh., Ko’rsatilgan asar. 120-126-b. 
Usmonov S. Antonimlar // “O’zbek tili va adabiyoti masalalari” jurn., 1958, 2-son, 38-b. 
Đsabekov V. O. Leksicheskaya antonimiya v sovremennom uzbekskom yazıke. AKD.-T.: 1973. 
Shukurov R. Leksiko-semanticheskaya priroda antonimov. AKD. –T.: 1973. 
Shukurov R., O’zbek tilida antonimlar.-T.: 1977.

---

73 
Ushoq qand oq tuzga monand erur, 
Va lekin biri tuz, biri qand erur. 
Navoiy) 
Aytur so’zni ayt, 
Aytmas so’zdan qayt! 
Navoiy) 
Sichqonlarga nisbatan 
Poyloqchiman to’g’riman. 
Ko’rsam tekin go’sht ba’zan 
Chidolmayman- o’g’riman. 
(O. Q.)