O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

7.1.2. Absorbsiya jarayonini olib borish usullari
Xalq xo‘jaligining turli tarmoqlarida absorbsiya jarayonini
tashkil etishda quyidagi prinsiðial chizmalar qo‘llaniladi:
— parallel yo‘nalishli;
— qarama-qarshi yo‘nalishli;
— bir pog‘onali, qisman resirkulyatsiyali;
— ko‘p pog‘onali, qisman resirkulyatsiyali.
16- a rasmda parallel yo‘nalishli chizma ko‘rsatilgan. Bunda
gaz oqimi va absorbent parallel (bir xil) yo‘nalishda harakatlanadi.
Absorberga kirishda absorbtiv konsentratsiyasi katta bo‘lgan gaz
faza, absorbtiv konsentratsiyasi past bo‘lgan suyuq faza bilan
to‘qnashuvda bo‘lsa, qurilmadan chiqishda esa absorbtiv
konsentratsiyasi kichik bo‘lgan gaz faza, absorbtiv konsentrat-
siyasi yuqori bo‘lgan suyuqlik bilan o‘zaro ta’sirda bo‘ladi.
16- b rasmda qarama-qarshi yo‘nalishli chizma ko‘rsatilgan.
16- rasm. Absorbsiya chizmalari va jarayonni y-x koordinatalarda tasvirlash:
a – parallel; b – qarama-qarshi; d – absorbent resirkulyatsiyasi bilan;
e – absobtiv resirkulyatsiyasi bilan.

---

---

65
Ushbu chizmali absorberlarning bir uchida absorbtiv konsen-

tratsiyasi yuqori gaz va suyuqlik to‘qnashuvda bo‘lsa, ikkinchi
uchida esa konsentratsiyalari past fazalar o‘zaro ta’sirda bo‘ladi.
Qarama-qarshi yo‘nalishli chizmalarda parallel yo‘nalishliligiga
qaraganda, absorbentdagi absorbtiv eng yuqori qiymatiga erishsa
bo‘ladi. Lekin jarayonning o‘rtacha harakatga keltiruvchi kuchi
parallel yo‘nalishliligiga nisbatan kam bo‘lgani uchun qarama-
qarshi yo‘nalishli absorberning gabarit o‘lchamlari katta bo‘ladi.
Absorbent yoki gaz fazaning resirkulyatsiyali chizmalari 16-
d, e rasmlarda keltirilgan. Bunday chizmalarda absorbent ko‘p
marta o‘tadi.
16- d rasmda absorbent bo‘yicha resirkulyatsiyali chizma
keltirilgan. Bunda gaz faza absorberning tepa qismidan kirib, past
qismidan chiqib ketsa, suyuq faza esa qurilmadan bir necha marta
qaytarib o‘tkaziladi. Absorbent qurilmaning tepa qismiga uzatiladi
va gaz fazasiga qarama-qarshi yo‘nalishda harakatlanadi. Ya’ni, x
b
konsentratsiyali absorbent absorberdan chiqayotgan suyuq faza bilan
aralashishi natijasida uning konsentratsiyasi x
s
ga ko‘tariladi.
Jarayonning ishchi chizig‘i y-x diagrammada AB to‘g‘ri chizig‘i
bilan ifodalanadi. Absorbtivning aralashtirishdan keyingi
konsentratsiyasi x
s
ni moddiy balans tenglamasidan toðish mumkin.
Agar absorberga kirishdagi absorbent miqdorini yangi
absorbent miqdoriga nisbatini n deb belgilansa, moddiy balans
tenglamasi quyidagi ko‘rinishda yoziladi:
(
)
(
)
(
)
b
ax
ax
b
ax
c
G
L
x
x
Ln
x
x
γ
γ
⋅
−
= ⋅
−
=
⋅
+
.
Bunda:
(
1)
ax
b
c
x
n
x
x
n
− +
=
.
Gaz fazasi resirkulyatsiyali absorbsiya sxemasi 16- e rasmda
keltirilgan. Ishchi chiziq holati A
s
(
g
s
, x
ox
) va B (
g
ox
, x
b
) nuqtalari
bilan belgilanadi.
g
s
konsentratsiya moddiy balans tenglamasidan
aniqlanadi:
(
1)
ax
b
c
n
n
γ
γ
γ
− +
=
.
Absorbent harakat tezligi ortishi bilan massa berish
koeffitsiyenti ko‘payadi, bu esa, o‘z navbatida, massa o‘tkazish
koeffitsiyentining o‘sishiga olib keladi.

---

---

66
Qiyin eruvchan gazlarni absorbsiya qilish paytida absorbentni

resirkulyatsiya qilish usulini qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Agar
absorbtiv resirkulyatsiya qilinsa, gaz fazasida massa berish
koeffitsiyenti ko‘payadi. Bu usul yaxshi eriydigan gazlarni
absorbsiya qilishda yuqori samara beradi.