84
Suyuqliklarni ekstraksiyalash boshqa usullar (rektifikatsiyalash,
bug‘latish va hokazo) ga nisbatan birmuncha afzalliklarga ega:
jarayon past temperaturalarda olib boriladi, eritmaning bug‘lanishi
uchun issiqlik talab qilinmaydi, yuqori tanlovchanlik (selektivlik)
xususiyatiga ega bo‘lgan istalgan erituvchini ishlatish imkoni bor.
Bu usul kamchiliklardan xoli emas: qo‘shimcha
komponent
(erituvchi) ni ishlatish va uni regeniratsiya qilishni tashkil etish
jihozlar chizmasini murakkablashtiradi va ekstraksiyalash
jarayonini qimmatlashtiradi.
Suyuqlik – suyuqlik tizmalarini
ekstraksiyalash jarayonlari
kimyo, neftni qayta ishlash, neft kimyosi va xalq xo‘jaligining
boshqa tarmoqlarida keng qo‘llanilib kelinmoqda. Bu jarayonlar
turli organik va neftkimyoviy sintez mahsulotlarini
toza holda ajratib
olish, chiqindi suvlarini tozalash va shu kabi boshqa bir qator
ishlarni amalga oshirish uchun qo‘llaniladi.
Ayrim sharoitlarda ekstraksiyalash jarayoni rektifikatsiyalash bilan
birgalikda olib boriladi. Suyuqliklar aralashmasi rektifikatsiyalashdan
oldin birlamchi ekstraksiyalash yo‘li
bilan qisman ajratilsa,
rektifikatsiyalash uchun issiqlik kamroq talab etiladi.
8.2. Ekstraksiyalashning asosiy usullari
Amaliyotda suyuqliklar aralashmalarini ekstraksiyalashning
quyidagi usullari qo‘llaniladi: 1) dastlabki
aralashma va ekstragentni
bir marta kontaktlanishiga asoslangan jarayon (bir pog‘onali
ekstraksiyalash); 2) har bir pog‘onada toza erituvchi ishlatish yo‘li
bilan ekstraksiyalash (ko‘p pog‘onali ekstraksiyalash); 3) bitta
yoki ikkita erituvchi yordamida qarama-qarshi oqim bilan ko‘p
bosqichli ekstraksiyalash (ko‘p pog‘onali ekstraksiyalash). Birinchi
va ikkinchi usullar kichik hajmli suyuqliklarning
aralashmasini
ekstraksiyalashda va laboratoriya sharoitlarida qo‘llaniladi.
Sanoat miqyosida, asosan, uchuvchi usuldan, ya’ni
fazalarning qarama-qarshi oqimidan
foydalanib ekstraksiyalash
keng qo‘llaniladi. Qaysi bir usul qo‘llanilishidan qat’iy nazar,
ekstraksiyalash jarayoni erituvchi yoki eruvchilarni regeniratsiya
qilish bilan birga olib boriladi. Regeneratsiyaning maqsadi
erituvchilar tarkibidagi kerakli komponentlarni
ajratib olish va
erituvchilarni qaytadan jarayonda ishlatishdan iboratdir.
