O‘zbekisòon respublikasi oliy va o‘RÒa maxsus òA’lim vazirligi o‘RÒa maxsus, kasb-hunar òA’limi markazi

Sinov savollari
1. Ekstraksiyalash deganda nimani tushunasiz?
2. Ekstragent nima?
3. Ekstrakt bilan rafinatni tushuntirib bering.
4. Ekstraksiyalashning qanday usullari mavjud?
5. Kolonnali va nasadkali ekstraktorlarning farqi va o‘xshashligi
nimada?
6. Ekstraksiyalashning ahamiyati nima?

---

---

88
9.1. Umumiy tushunchalar

Nam moddalarni qurituvchi agent yordamida suvsizlantirish
jarayoni quritish deb ataladi. Bu jarayonda namlik bug‘lanish yo‘li
bilan qattiq faza tarkibidan gaz (yoki bug‘) fazasiga o‘tadi.
Nam moddalarni quritish jarayonini sanoatda tashkil etish
katta ahamiyatga ega. Quritilgan materiallarni transport vositasida
uzatish arzonlashadi, ularning tegishli xossalari yaxshilanadi,
qurilma va quvurlarning korroziyaga uchrashi kamayadi.
Moddalarni uch xil usulda: mexanik, fizik-kimyoviy va issiqlik
yordamida suvsizlantirish mumkin.
Mexanik usul bilan suvsizlantirish – tarkibida ko‘p miqdorda
suv tutgan moddalarni quritish uchun qo‘llaniladi. Bu usul bilan
suvsizlantirishda namlik siqish yoki sentrifugalarda markazdan
qochma kuch yordamida ajratib olinadi. Odatda, mexanik yo‘l
bilan namlikni ajratish – moddalarni suvsizlantirishda birinchi
bosqich hisoblanadi. Mexanik suvsizlantirishdan so‘ng yana bir
qism namlik qoladi, bu qolgan namlikni issiqlik yordamida, ya’ni
quritish yo‘li bilan ajratib chiqariladi.
Fizik-kimyoviy usul bilan moddalarni suvsizlantirish
laboratoriya sharoitlarida ishlatiladi. Bu usul suvni o‘ziga tortuvchi
moddalar (masalan, sulfat kislota, kalsiy xlorid) dan foydalanishga
asoslangan. Yoðiq idish ichida suvni tortuvchi modda ustiga nam
modda joylashtirish yo‘li bilan uni suvsizlantirish mumkin.
Issiqlik ta’sirida suvsizlantirish (quritish) kimyo, neft va gazni
qayta ishlash sanoatida keng ishlatiladi. Quritish ko‘pchilik ishlab
chiqarishning oxirgi, ya’ni tayyor mahsulot olishdan oldingi
jarayon hisoblanadi. Ayrim ishlab chiqarishda moddalarni
suvsizlantirish ikki bosqichdan iborat bo‘lib, namlik avval arzon
jarayon hisoblangan mexanik usul bilan, so‘ngra qolgan namlik
quritish yo‘li bilan ajratiladi. Modda tarkibidan namlikni bunday
murakkab yo‘l bilan ajratish usuli jarayonning samaradorligini
oshiradi.