O’zbekiston milliy universiteti

2.2 Proton terapiyasi tarixi


Protonlarning chuqurlik doza xususiyatlarining terapevtik xususiyati birinchi marta 1946 yilda Vilsonning hisobotida e'tirof etilgan. U proton nurlarini mahalliy saraton kasalliklarini davolashda qanday qo'llash mumkinligini taxmin qildi. 10 yildan kamroq vaqt ichida birinchi bemor 1954- yilda Kaliforniya universitetida siklotron yordamida protonlar bilan davolandi. O'shandan beri va taxminan 1990 -yilgacha butun dunyo bo'ylab fizika laboratoriyalarida bir qator tadqiqot tezlatgichlari saraton kasalliklarini protonlar va kichik darajada og'ir zarralar bilan davolash uchun moslashtirilgan. Ushbu laboratoriyalar orasida eng mashhuri Kembrijdagi (Massachutes shtati) Garvard siklotron laboratoriyasi (GSL) edi, u dastlab yadro fizikasi tajribalari uchun qurilgan. Suit va Goitein boshchiligida 1973 -yilda GSLda bir nechta saraton joylari uchun proton terapiyasi dasturi joriy etilgan.Fizika laboratoriyasiga asoslangan zarrachalarni davolash moslamalari ko'plab cheklovlarga ega, shu jumladan nur yo'nalishi faqat gorizontal. Birinchi shifoxonaga asoslangan proton terapiyasi muassasasi 1990-yilda Loma Linda universitetida tashkil etilgan. U izotsentrik gantrilar yordamida proton nurlarini istalgan yo'nalishdan yo'naltirish qobiliyatini o'z ichiga oladi. Taxminan 10 yil o'tgach, Massachutes General Hospital (MGH)-Garvard universiteti kasalxonaga asoslangan ikkinchi proton terapiya markazini ochdi. Undan keyin 2006-yilda Xyustondagi Anderson saraton markazi (MDACC) va Jeksonvildagi Florida universitetidagi proton terapiya markazlari paydo bo'ldi. Proton Terapiya Markazi AQSHda birinchi boʻlib skanerlash nuriga ega va dunyoda birinchi boʻlib ikki oʻlchovli skanerlash nuriga ega boʻldi. Koʻp oʻtmay, proton terapiyasi boʻyicha yangi qurilmalar paydo boʻldi. Shundan keyin butun dunyoda proton terapiyasi tashkil etila boshladi.Ma'lumotlarga ko'ra 2014-yil dekabr holatiga ko'ra, AQShda taxminan 15 ta faol proton terapiyasi obyektlari va yana 15 tasi qurilayotgan yoki rejalashtirilgan. Dunyo bo'ylab yana ko'p markazlar mavjud. 2014-yil mart oyi holatiga ko'ra, butun dunyo bo'ylab 110 000 dan ortiq bemor protonlar bilan davolangan.1946-yilda Vilson tomonidan ilgari surilgan dastlabki taklifdan buyon tezlatkich texnologiyasi juda rivojlandi. Hozirgi vaqtda proton tezlatgichlarining aksariyati siklotronlar, kamroq qismi esa sinxrotronlardir. Tezlatgichlar va yordamchi tizimlar texnologiyasi va davolashni yetkazib berishni boshqarish tizimlari, ularning narxini pasaytirish va ularni yanada ixcham, samarali va klinik jihatdan samaraliroq qilish uchun yanada rivojlantirishda davom etmoqda.Yetkazib berish qurilmalariga qo'shimcha ravishda, proton bilan davolashni rejalashtirish va proton dozasini taqsimlashni hisoblash va optimallashtirish uchun dasturiy ta'minot tizimlari ham talab qilinadi. Goitein va boshqalar birinchi bo‘lib protonlar uchun uch o‘lchovli konformal radioterapiya rejalashtirish tizimini ishlab chiqdilar. Taxminan 20 yil davomida bunday tizimlarning eng zamonaviy darajasi nisbatan statik bo‘lib qoldi. Faqat so'nggi o'n yilliklar ichida keyingi rivojlanish zarurligi e'tirof etildi.