О‘zbekiston r espublikasi

46-rasm. 
Parmalash stanogi. 
47-rasm.
Parmalar: a, b – qo‘l 
parmasi; d – elektr parma.
a)
b)
d)

---

72
detalga yaqinlashtiriladi va u tekkanidan keyin bir tekisda botiriladi. 
Chuqur bo‘lgan teshiklarni parmalaganda, paydo bo‘lgan qirindini olib 
tashlash uchun parma vaqti-vaqti bilan chiqarib turiladi. Parma teshik 
ostiga yaqinlashganda bosim kuchi kamaytirilishi kerak, bo‘lmasa u 
metallning katta bo‘lagini sindirib tashlaydi.
Ingichka bo‘lgan detallarni parmalashdan oldin ularning ikki 
tomoniga yog‘ochdan tayyorlangan taxtachalar qo‘yilib, ya’ni tepa va 
pastiga mahkamlanib, keyin parmalasa bo‘ladi.
Amaliy laboratoriya ishi
Kesish asboblari bilan tanishish
Jihozlar
Zubilo, kreytsmeysel, chilangarlik bolg‘alari 
Ishni bajarish tartibi
1. Zubiloning tuzilishini o‘rganing. 
2. Kreytsmeyselda ariqcha hosil qilishni mashq qiling.
Muammoli topshiriq 
Frezalash stanogida, asosan, metallga ishlov beriladi. Metall ishqalanish 
natijasida tez qizib ketadi. Metallning tez qizib ish sifatining buzilishiga 
olib kelmasligi uchun nima qilish mumkin?
3.4. MAHSULOTLAR ISHLAB CHIQARISH TEXNOLOGIYASI
Metallardan tayyorlanadigan buyumlarga, detallarga ishlov 
berish, konstruksiyalash elementlari
Metallni qaychi bilan qirqish juda unumli bo‘lib, qirindi chiqarmay 
turib istalgan shakldagi detalni qirqishga va to‘g‘ridan to‘g‘ri tayyor 
detal olishga imkon beradi. Biroq qaychilar bosim hisobiga qirqqani 
uchun metallni qirqishga katta kuch kerak bo‘ladi. Shuning uchun 
qaychilar bilan list materiallar qirqiladi. Profil va chiviq materiallarni 
kesadigan mexanik qaychilar ham mavjud.

---

73
Qo‘l qaychilar (48-rasm) yupqa list materialni qirqish uchun 
ishlatiladi. Ular bilan 0,5–0,7 
mm
qalinlikdagi po‘latni, tunukani, 
qalinligi 1,5 
mm
gacha bo‘lgan rangli metallarni qirqish mumkin.
Qo‘l qaychilarning tig‘i kalta, dastasi uzun bo‘ladi. Qaychilarning 
tig‘i V
= 70° burchak ostida charxlanadi. Metallni qirqqanda paydo 
bo‘ladigan kuch ta’sirida tig‘ning o‘tmaslashishiga yo‘l qo‘ymaslik 
uchun charxlanish burchagi shunchalik katta olinadi.
Qaychilarning tig‘ini o‘tkir va to‘g‘ri chiziqli qilib charxlash kerak. 
Tig‘lar butun uzunligi bo‘yicha o‘zaro yondashib turishi lozim. Ular 
orasidagi tirqish 0,2 
mm
dan oshmasligi darkor. Agar tirqish bundan oshib 
ketsa, qaychi metallni qirqmay ezadi, natijada qirqilgan joy g‘adir-budur 
bo‘lib chiqadi. Agar tig‘lar orasida tirqish bo‘lmasa, katta ishqalanish 
kuchi paydo bo‘lib, tig‘ni tez o‘tmaslashtirib qo‘yadi. Tig‘larning 
ishqalanishini kamaytirish uchun ular bir-biriga tegib turadigan tekislik 
kichik burchak ostida charxlanadi. 
Qaychilar o‘naqay va chapaqay bo‘ladi. O‘naqay qaychilar bilan 
qirqqanda pastki tig‘ning qiyaligi o‘ng tomonda bo‘ladi. Bunday 
qaychilar ko‘proq qo‘llanadi. Chapaqay qaychilar egri chiziqli detallar 
qirqishda foydalaniladi.
Listlar va trubalarda shakldor teshiklar ochish uchun egri tig‘li 
qaychilar ishlatiladi (48-rasm).
Qirqish paytida qaychi o‘ng qo‘l bilan ushlanadi. Bosh barmoq 
yuqori dasta ustida turadi, uch o‘rta barmoq bilan pastki dasta ushlanadi, 
ko‘rsatkich barmoq dastalar orasida turadi. Qirqish paytida qaychining 
yuqori tig‘i reja chizig‘i ustidan yurishi kerak.