O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

4-bob. Amaliy mashg‘ulotlar bo‘yicha masalalar

1. 
   amaliy mashg‘ulot uchun masalalar.
   

1- masala Quyidagi jadvalda keltirilgan ma’lumotlar asosida:

1) u =a+bx regressiya tenglamasining a va b parametrlari hisoblansin;

2) Y va X ko‘rsatkichlarning bog‘liqlik zichligini aniqlovchi korrelyatsiya koeffisienti (r_xy) hisoblansin;

3) Approksimatsiyaning o‘rtacha xatosi hisoblansin;

4) Elastiklik koeffisientii (E) hisoblansin.

n	Y	X
1	27	18
2	29	21
3	28	23
4	30	22
5	32	24
6	33	23
7	31	26
8	35	28
9	34	31
10	36	32

2. 
   masala Quyidagi ma’lumotlar keltirilgan.
   

n	P	Qd	Qs
1	24,9	64,3	35,9
2	25,3	63,2	38,9
3	26,9	61,7	41,8
4	27,3	60,3	43,7
5	29,1	55,4	49,6
6	30,5	53,2	50,7
7	31,6	51,4	52,9
8	32,4	48,3	56,9
9	32,9	47,5	59,8
10	33,8	43,3	62,8
11	34,2	42,1	63,7
12	34,7	40,8	63,9
13	35,5	39,4	70,1
14	35,9	38,4	70,4
15	36,2	37,5	70,8

Jadvalda keltirilgan ma’lumotlar asosida quyidagilar aniqlansin:

1)Talab va Taklif hajmining bahoga nisbatan quyidagi ko‘rinishdagi va chiziqli ekonometrik modeli tuzilsin.

2) Muvozanat baho ( ) va muvozanat sotish hajmi ( ) aniqlansin.

3) Talab hajmi va baho o‘rtasida, taklif hajmi va baho o‘rtasida korrelyatsiya koeffisientlari hisoblansin.

4) Talab hajmi va baho o‘rtasida, taklif hajmi va baho o‘rtasida elastiklik koeffisientlari hisoblansin.

5) Talab va taklif hajmining bahoga nisbatan grafiklari aks ettirilsin.

2- masala Berilgan ma’lumotlar asosida tavsifiy statistika amalga oshirilsin.

n	X	Y
1	1,8	5
2	2,6	8
3	1,5	9
4	2,3	10
5	2,5	7
6	1,7	6
7	2,7	5
8	1,8	8
9	2,2	9
10	1,5	12

4. 
   masala Shokolad ishlab chiqaruvchi firmaning rahbariyati o‘zining ko‘pdan buyon ishlab chiqarayotgan mashhur shokolad markasini sotishni prognozlash bo‘yicha modelini yaratishga manfaatdor. Ushbu firma faoliyatining 2000-2016 yillar bo‘yicha quyidagi ma’lumotlari keltirilgan:
   

Vaqt	Sotish hajmi, mln. so‘m, Y	Reklama xarajatlari, mln. so‘m, X1	Bir birligi bahosi, X2	Raqobatchining bir birlik mahsuloti bahosi, X3	Iste’mol xarajtlari indeksi, X4
2000	126	4,0	15,0	17,0	100,0
2001	137	4,8	14,8	17,3	98,4
2002	148	3,8	15,2	16,8	101,2
2003	191	8,7	15,5	16,2	103,5
2004	274	8,2	15,5	16,0	104,1
2005	370	9,7	16,0	18,0	107,0
2006	432	14,7	18,1	20,2	107,4
2007	445	18,7	13,0	15,8	108,5
2008	367	19,8	15,8	18,2	108,3
2009	367	10,6	16,9	16,8	109,2
2010	321	8,6	16,3	17,0	110,1
2011	307	6,5	16,1	18,3	110,7
2012	331	12,6	15,4	16,4	110,3
2013	345	6,5	15,7	16,2	111,8
2014	364	5,8	16,0	17,7	112,3
2015	384	5,7	15,1	16,2	112,9

Ushbu ma’lumotlar asosida shokolad ishlab chiqaruvchi firma uchun sotishni eng to‘g‘ri aniqlovchi modelni toping.

Olingan natijalarni barcha mezonlar bo‘yicha tekshirib ko‘ring:

- regressiya tenglamasini Fisherning F-mezoni bo‘yicha;

- regressiya koeffisientlarini Styudentning t-mezoni bo‘yicha;

- natijaviy ko‘rsatkichda avtokorrelyatsiyaning mavjudligini Darbin-Uotson DW-mezoni bo‘yicha;

- barcha omillar bo‘yicha elastiklik koeffisientlari hisoblansin va iqtisodiy ta’rifi berilsin;

- barcha omillar orasida juft, xususiy va ko‘plikdagi korrelyatsiya koeffisientlari hisoblansin;

- determinatsiya koeffisientlari hisoblansin va ularning iqtisodiy ma’nosi aniqlansin;

- 2017-2020 yillarga sotish hajmini eng yaxshi ekonometrik model bo‘yicha prognoz qilinsin.

3. 
   amaliy mashg‘ulot: Ekonometrik modellarni tuzish, baholash va iqtisodiy qarorlar qabul qilish
   

Regressiya koeffisientlarini “Eng kichik kvadratlar usuli” yordamida hisoblash. Chiziqli va chiziqsiz ko‘p omilli regression bog‘lanishlar. Elastiklik koeffisientlarini hisoblash. Ekonometrik modellarni baholash. Avtokorrelyatsiyani paydo bo‘lishi sabablari va bartaraf etish yo‘llari.
2- amaliy mashg‘ulot masalalari.

1. 
   masala Quyidagi ma’lumotlar berilgan
   

t	Y	X1	X2	X1* X2	X1* Y	X2* Y	hisob	t^2	t*X1	t*X2
1	17,8	20,6	30,2
2	15,4	50,8	31,4
3	20,3	10,4	29,8
4	25,7	60,4	27,4
5	22,6	50,4	30,4
6	20,3	30,4	25,6
7	28,6	40,9	22,1
8	31,7	50,8	20,8
9	30,3	70,5	16,9
10	28,1	10,6	21,8
11	24,9	11,3	25,7
12	31,0	15,7	30,8
13	33,9	12,6	5,7
14	36,8	11,9	40,3
15	32,4	14,7	29,7

Jadvaldagi A, B, C, D ustunlarni hisoblash formulalari quyida keltirilgan:

A= , B= , C= , D=

Ushbu ma’lumotlar asosida:

1. Quyidagi ko‘rinishdagi ko‘p omilli ekonometrik modelni tuzing

Modeldagi noma’lum parametrlarni topish uchun quyidagi normal tenglamalar sistemasidan foydalaning:

2. Omilar o‘rtasida xususiy, juft va ko‘plikdagi korrelyatsiya koeffisientlarini hisoblang.

Xususiy korrelyatsiya koeffisientlari:

Juft korrelyatsiya koeffisientlari:

Ko‘plikdagi korrelyatsiya koeffisienti:

3. Determinatsiya koeffisientini hisoblang va uning iqtisodiy ma’nosini batafsil yozing.

4. Ta’sir etuvchi omillar bo‘yicha elastiklik koeffisientlarini hisoblang:

5. X=f(t) ko‘rinishidagi trend ekonometrik modelni tuzing. Ya’ni

Trend ko‘rinishidagi ekonometrik modeldagi b₀ va b parametrlarni topish uchun quyidagi normal tenglamalar sistemasidan foydalaning: