О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

Virus tarixi. 
Ilk bora 1983-yil 11 noyabr kuni Janubiy Kaliforniya universiteti 
talabasi, amerikalik Fred Koyen 5 daqiqadan 1 soatgacha bo’lgan tezlikda ko’paya 
oladigan kompyuter virusi taqdimotini o’tkazgan. Shundan so’ng, oradan bir yil 
o’tib, Koyen kompyuter tarmoqlari bo’ylab viruslarning tarqalish xavfi va antivirus 
dasturlarini yaratish imkoniyatlari haqida kitob yozadi. 
Birinchi yaratilgan virus (1986 yilda yaratilgan) “Brain” deb nomlangan 
bo’lib, u faqat kompyuter disketlari orqali tarqalgan. Birinchi antivirus dasturi esa 
1988-yilda ishlab chiqilgan. Hozirgi vaqtga qadar ko’plab viruslar yaratilgan 
bo’lsada, ular orasidan qolganlarga qaraganda ko’proq zarar yetkazgan yoki biror 
xususiyati bilan ajralib turganlari mavjud. Quyida ularning ba’zilari haqida 
ma’lumotlar keltirilgan. 
ILOVEYOU virusi.
ILOVEYOU hozirgi kunga qadar yaratilgan eng zararli 
viruslardan biri hisoblanadi. U butun dunyo bo’ylab kompyuter tizimlariga 
vayronagarchiliklarni keltirib chiqardi va taxminan 10 milliard dollarga yaqin zarar 
keltirdi hamda dunyo kompyuterlarining 10 foizi zararlangan deb hisoblangan. 
Hukumatlar va yirik korporasiyalar infeksiyani oldini olish uchun pochta tizimlarini 
offlayn rejimga o’tkazganlar. 

---

216 
Virus ikki filipinlik dasturchi Reonel Ramones va Onel de Guzman tomonidan 
yaratilgan. Bu virus sosial injineriyadan foydalanib, odamlarni “qo’shimcha 
havolani” bosishga majbur qilgan, ya’ni, sevgini tan olish so’rovini tasdiqlash 
bo’lgan. Ilova aslida .txt fayl sifatida shakllanadigan skript bo’lgan. O’sha vaqtda 
Windows OT ushbu faylning haqiqiy kengaytmasini yashirganligi bois, bosish 
tugmachasini bosgandan so’ng, u foydalanuvchini yuborish ro’yxatidagi har bir 
kishiga o’zini yuboradi va fayllarni qayta yozishni davom ettiradi. Bu esa 
kompyuterni o’chirib bo’lmaydigan holatga tushiradi.
Code Red virusi. 
Code Red birinchi marta 2001 yilda paydo bo’lgan va eEye 
Digital Security tashkilotining ikki xodimi tomonidan aniqlangan. Bu kashfiyot 
paytida juftliklar Code Red Mountain Dew nomli ichimlikni ichganligi sababli, virus 
Code Red deb nomlangan. Tizimda bufer toshib ketish muammosidan foydalanib, 
Microsoft IIS veb-serveri o’rnatilgan kompyuterlar nishon qilib olingan. U to’liq 
xotirada ishlay olishi sababli, qattiq xotirada juda oz iz qoldirgan va hajmi 3569 
baytga teng. 
Infeksiyani yuqtirganida, u yuz nusxani yaratishga kirishadi. Lekin, 
dasturlashdagi xato tufayli u yana ko’payadi va ko’plab tizim resurslarini iste’mol 
qilib tugatadi. Eng esda qolarli alomat bu ta’sirlangan veb-sahifalarda “Xitoyliklar 
tomonidan hujum qilindi” deb qoldirgan xabar bo’lib, u o’zi ham memga aylangan. 
Keyinchalik vaksina chiqarilgan bo’lsada, 2 milliard dollargacha zarar keltirishga 
ulgurgan va shu davrda, 6 million IIS serverlari mavjud bo’lgan bo’lsa, ularning 1-
2 milliontasiga ta’sir ko’rsatgan. 
Melissa virusi. 
Florida shtatidagi yekzotik raqqos nomi bilan 1999 yilda 
Devid L. Smit tomonidan yaratilgan. Bu virus bilan zararlangan Word hujjati 
alt.sex
nomi bilan markazlashmagan tarmoq guruhiga joylashtirilgan va pornografik saytlar 
uchun parollar ro’yxati deb da’vo qilingan. Bu narsa odamlarni qiziqtirdi va yuklab 
olib ochganda ishga tushadi. 
Virus o’zini elektron pochta manzillar kitobidagi 50 ta odamga yuboradi va 
bu elektron pochta trafikining ko’payishiga olib keladi. Bu hukumat va 
korporasiyalarning elektron pochta xizmatlarini buzgan. Bundan tashqari, ba’zan 

---

217 
ularga Simpsons (Amerika animasiya janri) ma’lumotnomasini qo’shish orqali 
hujjatlarni buzgan. 
Oxir oqibat Smit Word hujjatini unga topshirishganida qo’lga olindi. Fayl 
o’g’irlangan AOL akkauntidan foydalanib yuklangan va ularning yordami bilan 
huquqni muhofaza qilish idoralari uni avj olganidan bir haftadan kamroq vaqt ichida 
hibsga olishga muvaffaq bo’lishgan. U FQB bilan Anna Kournikova virusini 
yaratuvchisi sifatida tanilgan boshqa virus yaratuvchilarini ushlashda hamkorlik 
qilgani uchun 20 oy xizmat qilgan va belgilangan 10 yillik qamoq jazosi uchun 5000 
dollar miqdorida jarima to’lagan. Ma’lum qilinishicha, virus 80 million dollar zarar 
yetkazgan. 
Sasser virusi. 
Windows OT qurti birinchi marta 2004 yilda kashf yetilgan 
bo’lib, uni Netsky qurtini yaratgan talaba Sven Jaschan yaratgan. Ushbu 
chuvalchang Local Security Authority Subsystem Service (LSASS) tizimida bufer 
to’lib toshishi mumkin bo’lgan zaiflikdan foydalangan. Bu esa kompyuterning 
buzilishiga sabab bo’luvchi lokal qayd yozuvi xavfsizlik siyosatini nazoratlash 
imkonini bergan. Bundan tashqari, u tizim manbalarini Internet orqali boshqa 
mashinalarga tarqatish va boshqalarga avtomatik ravishda yuqtirish uchun 
foydalanadi. 
Bu virus aviakompaniyalar, axborot agentliklari, jamoat transporti, 
kasalxonalar va boshqa ko’plab muhim infratuzilmalarga ta’sir qilib, milliondan 
ortiq infeksiyalanish holatini qayd qilgan. Umumiy zarar 18 milliard dollarga yaqin 
bo’lgan. Jaschen balog’at yoshiga yetmaganlikda ayblanib, 21 oy shartli qamoq 
jazosiga hukm qilindi. 
Eng qimmat virus. 
W32.MyDoom@mm, Novarg, Mimail.R va Shimgapi 
sifatida ham tanilgan Mydoom, Microsoft Windows OTga ta’sir qiluvchi kompyuter 
qurti hisoblanadi. Bu birinchi marta 2004 yil 26 yanvarda aniqlangan. Bu eng tez 
tarqaladigan elektron pochta qurti bo’lgan (2004 yil yanvar oyiga) va bu Sobig 
chuvalchangi va ILOVEYOU tomonidan o’rnatilgan avvalgi rekordlarni yangilagan.
Mydoom nomini Kreyg Shmugar, McAfee kompyuter xavfsizligi firmasining 
xodimi va ushbu qurtni ilk kashfiyotchilaridan biri qo’ygan. Shmugar ismni dastur 

---

218 
kodining qatoridagi “Mydoom” matniga e’tibor berganidan keyin tanladi. U 
shunday deb ta’kidladi: “Bu o’sha vaqtda juda ham katta yo’qolishni anglatgan”. 
Mydoom bugungi kunga qadar 38 milliard dollardan ortiq zarar keltirgan eng xavfli 
kompyuter virusidir. 
Kompyuter viruslarining tarqalash usullari. 
Internet tarmog’i keng 
tarqalmagan vaqtlarda viruslar ko’pincha kompyuterdan kompyuterga yuqtirilgan 
disketalar orqali tarqalgan. Masalan, SCA virusi Amiga foydalanuvchilari orasida 
noqonuniy dasturiy ta’minotga ega disklar orqali tarqalgan. Bu zararsiz virus 
hisoblansada, bir vaqtning o’zida Amiga foydalanuvchilarining 40 foiziga tarqalgan. 
Bugungi kunda viruslar Internet orqali tarqalmoqda. Kompyuter viruslari 
odatda uchta usuldan biri orqali tarqaladi: olib yuriluvchi ma’lumot saqlovchilar, 
Internetdan yuklab olish va elektron pochta orqali.