2.2. Simmetrik kriptografik algoritmlar
Quyida simmetrik kriptotizimlar, shuningdek ularning ikki tarmog’i:
oqimli
va
blokli
simmetrik shifrlash algoritmlariga to’xtalib o’tiladi. Simmetrik shifrlash
algoritmlarida ma’lumotlarni shifrlash va deshifrlashda yagona kalitdan
foydalaniladi. Ular ma’lumotlarni shifrlash va deshifrlash jarayonlarini amalga
oshirish tartibi bilan farq qilib, foydalanilayotgan tizim xususiyatidan kelib chiqqan
holda tanlanadi.
33
Simmetrik kriptotizimlarning ishlashi bilan tanishishda quyidagi
belgilanishlarni aniqlab olamiz:
−
ochiq matn
𝑃𝑃
ni simmetrik kalit
𝐾𝐾
bilan shifrlash:
𝐶𝐶
=
𝐿𝐿
(
𝑃𝑃
,
𝐾𝐾
)
;
−
shifrmatn
𝐶𝐶
ni simmetrik kalit
𝐾𝐾
bilan deshifrlash:
𝑀𝑀
=
𝑀𝑀
(
𝐶𝐶
,
𝐾𝐾
).
Bu yerda,
𝐿𝐿
()
va
𝑀𝑀
()
lar mos ravishda simmetrik kriptotizimdagi shifrlash va
deshifrlash funksiyalari.
2.2.1. Oqimli simmetrik shifrlash algoritmlari
Oqimli simmetrik shifrlash algoritmi bir martali bloknotga asoslangan bo’lib,
undan farqli jihati – bardoshligi yetarlicha past va boshqariladigan kalitga
asoslanishi. Ya’ni, kichik uzunlikdagi kalitdan ochiq matn uzunligiga teng bo’lgan
ketma-ketlik hosil qilinadi va bir martali bloknot sifatida foydalaniladi.
Oqimli shifr
𝑛𝑛
bitli kalit
𝐾𝐾
ni qabul qiladi va ochiq matnni uzunligiga teng
bo’lgan
ketma
−
ketlik
𝑆𝑆
ga uzaytiradi. Ketma – ketlik
𝑆𝑆
esa ochiq matn
𝑃𝑃
bilan
𝑋𝑋𝑋𝑋𝑋𝑋
amalida bajariladi va shifrmatn
𝐶𝐶
hosil qilinadi. Bu o’rinda ketma-ketlikni
qo’shish bir martali bloknotni qo’shish kabi bir xil bo’ladi.
Oqimli shifrni quyidagicha sodda ko’rinishda yozish mumkin:
𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑆𝑒𝑒𝑎𝑎𝑆𝑆𝐶𝐶𝑆𝑆𝑆𝑆ℎ𝑒𝑒𝑆𝑆
(
𝐾𝐾
) =
𝑆𝑆
Bu yerda
𝐾𝐾
kalit,
𝑆𝑆
esa natijaviy ketma-ketlik. Shuni esda saqlash zarurki, bu
yerda ketma-ketlik shifrmatn emas, balki bir martali bloknotga o’xshash oddiy qator.
Agar berilgan ketma-ketlik
𝑆𝑆
=
𝑠𝑠
0
,
𝑠𝑠
1
,
𝑠𝑠
2
, …,
va ochiq matn
𝑃𝑃
=
𝑆𝑆
0
,
𝑆𝑆
1
,
𝑆𝑆
2
, …,
berilgan bo’lsa, mos bitlarni XOR amali orqali shifrmatn bitlari
𝐶𝐶
=
𝑎𝑎
0
,
𝑎𝑎
1
,
𝑎𝑎
2
, …,
ni
quyidagicha hosil qilish mumkin.
𝑎𝑎
0
=
𝑆𝑆
0
⨁𝑠𝑠
0
,
𝑎𝑎
1
=
𝑆𝑆
1
⨁𝑠𝑠
1
,
𝑎𝑎
2
=
𝑆𝑆
2
⨁𝑠𝑠
2
, …
Shifrmatn
𝐶𝐶
ni deshifrlash uchun, yana ketma-ketlik
𝑆𝑆
dan foydalaniladi:
𝑆𝑆
0
=
𝑎𝑎
0
⨁𝑠𝑠
0
,
𝑆𝑆
1
=
𝑎𝑎
1
⨁𝑠𝑠
1
,
𝑆𝑆
2
=
𝑎𝑎
2
⨁𝑠𝑠
2
, …
34
Yuboruvchi va qabul qiluvchini bir xil oqimli shifrlash algoritmi va kalit
𝐾𝐾
bilan ta’minlash orqali, ikkala tomonda bir xil ketma-ketliklarni hosil qilish mumkin.
Biroq, natijaviy shifr kafolatli xavfsizlikka ega bo’lmaydi va bunda asosiy e’tibor
amaliy tomondan qo’llashga qaratiladi.
Dostları ilə paylaş: |
