O’zbekisтon respublikasi хalq тa’limi vazirligi navoiy davlaт pedagogika insтiтuтi

Chiroyli leksemasiga nisbatan go’zal leksemasida badiiylik, poetiklik yuqori. Adib avval dominantani keltirib, u orqali ta’kid ma’nosini ifodalagan. Sinonimlarning o’rni va imkoniyati faqatgina badiiy nutqdagina emas, nutqning barcha ko’rinishlarida keng hisoblanadi.
Dunyoda har bir so’zini o’ylab, tushunib, gapiradiganlar ham talay. Ularni tushunganlar esa azizva mo’tabar.
(Qutadg’u bilig. 14-bet)

Mazkur o’rindagi aziz so’zi “izzat-hurmatga sazovor,qadrli, qimmatli, muhtaram”(O’.T.I.L I tom. 30-bet) ma’nosini, mo’tabar esa “e’tibor topgan, ishonch qozongan, etiborli”(O’.T.I.L II tom. 30-bet) ma’nosini anglatadi. Ushbu leksemalardan aziz so’zidagi “izzat-hurmatga sazovor” semasi bilan mo’tabar

leksemasidagi “e’tibor topgan, etiborli” semasi o’zaro ma’nodoshlik hosil qilgan. Bu esa mazmunning aniq, tasirchan chiqishiga xizmat qilmoqda.
Kuntug’di… ishlarini olijanoblik va saxovat bilan yuritganidan mamlakatda farovonlikva osoyishtalikhukm surar edi.
(Qutadg’u bilig. 21-bet)

O’zaro ma’nodoshlik hosil qilgan farovonlik, “har jihatdan to’la-to’kis ta’minlangan,hamma narsasi mo’l-ko’l” (O’.T.I.L II tom. 296-bet), va osoyishtalik leksemalari “urush-janjaldan, g’avg’o-tashvishdan xoli;tinch, bexavotir,xotirjam” (O’.T.I.L I tom. 546-bet) kabi ma’nolarni bildiradi

Umring uzun bo’lsin, ey jo’mard, botir, Buni yaxshi tingla, ey mard,bahodir.
(Qutadg’u bilig. 66-bet)

Mazkur baytdagi “Botir”-yurak shijoati zo’r, yurak shijoati bilan ish qiladigan, mard -so’zida tanti turadigan ,(O’.T.S.L.65-bet), bahodir, jo’mard- azamat, qudratli, himmatli (O’.T.I.L.I tom.91-bet) so’zlari o’zaro sinonimik munosabatga kirishgan bo’lib,ushbu leksemalar o’z semalari bilan misralarda ma’no no’zikligini ta’minlamoqda. Chunki, botir -so’zida qaytmaslik, shijoat belgilari namoyon bo’lsa, mard leksemasida tantilik ottenkasi bor. Bahodir leksemasida bo’lsa, qo’rqmaslik, qudratlilik ma’nolari asosiy o’rinda turadi. Shu boisdan ham, adib aytmoqchi bo’lgan fikri qaratilgan shaxsni tilga olayotganda unga nisbatan ijobiy munosabatini bildirish maqsadida jo’mard, botir, mard, bahodir so’zlarini qo’llagan va bu shakldosh so’zlar ijobiy –ekspressivlikni ta’nimlagan. Natijada baytda ifoda aniq, yorqin chiqqan.

Bilimdan yozilar bor tugun, chigal, Bilim bil, uquv ol o’zing har mahal.
(Qutadg’u bilig. 68-bet)