O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent

Bosh suyagi va bosh miyaning o‘qotar
qurollardan jarohatlanishi 
Bosh suyagi va miyaning yaralanishi va shikastlanishining ikkita
asosiy guruhi farqlanadi: a) alohida o‘qotar quroldan yaralanish; b)
birgalikdagi (kombinatsion) shikastlanish. O‘qotar qurol-lardan yaralanish
jarohatlovchi qurolning turiga qarab o‘qdan va parchalanib zarar
yetkazadigan (snaryad, mina, aviabomba parchalari va b.), jarohat
yetkazish xususiyatiga qarab esa urinma, teshib o‘tuvchi, ko‘r va rikoshet
(yo‘nalishini o‘zgartirib) tegadigan guruhlarga bo‘linadi. Oxirgi holatda
jarohatlovchi snaryad bosh suyagining chegaralangan qismida teshikli
siniq hosil qilib, suyakdan sapchib, yara kanalidan kirgan teshikdan orqaga
– yumshoq to‘qimaga qaytadi yoki yana yangi hosil bo‘lgan teshiqdan
ketadi.
81

---

Metall parchasining urilish kuchi yetarli bo‘lganda, u o‘qqa nisbatan

ancha qo‘pol gidrodinamik ta’sir ko‘rsatadi. Jarohatlovchi metall parchasi
bosh suyagiga kirib borganda odatda tezda kinetik energiyasini yo‘qotib,
ko‘p hollarda teshib o‘tuvchi jarohat hosil qilmaydi. Metall parchasi bosh
suyagining singan joyida suyak parchalari orasida to‘xtab qoladi yoki
miya to‘qimasiga kirib boradi, ko‘pincha uncha chuqur ketmaydi. Ba’zan
sapchib qaytib chiqib ketadi. Bunday hollarda birinchi o‘rinda miyaning
jarohatlanishi turadi, ikkinchi o‘rinda suyak parchalarining miya
to‘qimasiga metall parchasiga qaraganda ko‘proq buzuvchi ta’siri
kuzatiladi.
Maydalangan suyak parchalari, agar ularning oxirgi kinetik energiyasi
katta bo‘lmasa, ba’zan qattiq miya pardasida ushlanib qoladi, ba’zan miya
to‘qimasiga kirib borib, uning ezilgan qismida 2–4 sm chuqurlikda
to‘planib qoladi. Ba’zan suyak parchalari ancha chuqur kirib borib, miya
qorinchalariga zarar yetkazishi mumkin.
Bosh suyagi ochiq jarohatlanishining ikki turi bor:
1) miyaning qattiq qobig‘ini teshib o‘tmagan – jarohat infeksiyasining
miya suyuqligida va miya to‘qimasida tarqalish imkoniyati juda kam;
2) miyaning qattiq qobig‘ini teshib o‘tadigan – qattiq parda defekti
miya to‘qimasida va orqa miya suyuqligida infeksiyaning tarqalishiga
imkoniyat beradi.
Bosh suyagini teshib o‘tmagan, qattiq miya pardasining butunligi
saqlangan jarohatlanishlarda bosh miyaning jarohatga yaqin joylarida lat
yeyish yuzaga keladi. Ba’zi hollarda lat yeyish jarohatdan uzoqroqda
qarama-qarshi zarba ko‘rinishida yuzaga keladi. Miya qobig‘ining qon
tomirlari jarohatlanganda, ba’zan subdural (qobiq ostiga) va epidural
(qobiq ustiga) qon quyilishi kuzatiladi.
Teshib o‘tuvchi jarohatlanishlarda qattiq miya pardasi butunligi
buzilishi bilan birga, deyarli doimo lat yeyish va miya to‘qimasining
ezilishi kuzatiladi.