O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent

Muzlashda ko‘rsatiladigan kechiktirib
bo‘lmaydigan yordamlar
Jabrlangan kishini tezlikda issiq, yopiq binoga olib kirish (masalan,
avtomobil saloniga), uning muzlab qolgan kiyimlarini yechish, issiq
odeyal bilan yopish; venasiga 45
0
C gacha isitilgan 5 % li 500 ml glukoza
eritmasini 8 birlik insulin bilan yuborish lozim. Ho‘llangan kislorod bilan
nafas oldirish, 0,05 % li 0,5 ml strofantin, kardiamin inyeksiya qilish
75

---

kerak. Iloji boricha, tezroq bemorni jarrohlik statsionariga evakuatsiya

qilish kerak.
Organizmning kuchli sovqotishidan ba’zan qon aylanishining tiklan-
maydigan buzilishlari (uzoq muddatli spazm va qon tomirlarining berkilib
qolishi), modda almashinishlarining buzilishlari (to‘qimalar
oziqlanishining buzilishlari va natijada ularning jonsizlanishi) yuzaga
keladi. To‘qimalar jonsizlanishining chuqurligi va ko‘lami sovuq
ta’sirining davomiyligiga, darajasiga va boshqa noqulay omillarga bog‘liq
(shamol, namlik, yupun yurish, och qolish, alkogolli zaharlanish va bosh-
qalar) bo‘ladi.
Qaytmas jarayonlarning asosiy sababi keng tarqalgan va tobora
zo‘rayib boradigan qon tomirlar trombozi (tiqilib qolishi) hisoblanadi.
Omillarning sovuq oldirish ta’siriga to‘qimalar reaksiyasining ikki: 1)
yashirin va 2) reaktiv yoki ifodalangan jarayonlar davri kiradi.
Birinchi soatlarda to‘qimalar shikastlanishining qanday darajada
chuqur va qancha maydonga tarqalganligining haqiqiy holatini aniqlash
imkoniyati yo‘q. Ular faqat reaktiv davrda aniqlanadi. Shuning uchun ham
sovuq urishining qanday darajada ekanligiga to‘g‘ri tashxis qo‘yish qiyin.
Sovuq urishining 4 ta darajasi farqlanadi.
1-darajadagi sovuq urishi sovuqning qisqa muddatli ta’siri natijasida
yuzaga keladi. Bemorning umumiy holati qoniqarli. Teri och-qizil rangda
yoki ko‘kargan, yuzasi to‘rlanmagan, qo‘l-oyoqlar muzdek, periferik qon
tomirlardagi puls ancha susaygan, shikastlangan, to‘qimalar shishgan
bo‘ladi.
2-daraja bilan shikastlangan teri yuzasida har xil kattalikdagi tiniq
yoki qon aralash suyuqliq bilan to‘lgan pufakchalar hosil bo‘lib, bu
sohalarda puls aniqlanmaydi, shikastlangan kishi kuchli og‘riq sezadi.
3-darajada terining hamma qavatlari jonsizlanib, pufakchalar to‘q
qizil suyuqlik bilan to‘lgan, periferik qon tomirlarda puls yo‘q, kuchli
og‘riq, bemorning umumiy holati og‘ir bo‘ladi.
4-darajada teri, teri osti va suyak to‘qimalari jonsizlangan, puls yo‘q,
bemorning umumiy holati juda og‘ir kechadi.