O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent

Siydik-tanosil a’zolarining boshqa kasalliklari 
Trixomoniaz. Bu kasallik siydik-tanosil a’zolarining trixomonadadan
zararlanishi tufayli yuzaga keladi. Trixomoniaz eng ko‘p tarqalgan parazit
kasalliklardan hisoblanadi. Ma’lumotlarga ko‘ra, har yili dunyoda 180–
200 mln kishi bu dardga chalinar ekan. Odatda kasallik erkaklarga ham,
ayollarga ham bir xilda yuqadi, ammo kasallik belgilari erkaklarda sust
namoyon bo‘ladi.
Trixomoniaz tanosil (venerik) kasalliklari ro‘yxatiga kiritilmagan
bo‘lsa ham, jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar qatorida turadi.
Trixomoniazning yashirin davri 3–7 kundan 3–4 haftagacha, o‘rtacha 10–
15 kun, ba’zan uzoqroq cho‘zilishi ham mumkin. Klinik kechuvi so‘zakli
uretrit klinik belgilariga o‘xshaydi.
O‘tkir trixomonadali uretritda uretradan ajralayotgan suyuqlik 1–2
hafta ichida o‘z-o‘zidan kamayib, kasallik alomatlari barham topishi
mumkin. Bora-bora kasallik surunkali uretritga o‘tib, vaqti-vaqti bilan
xuruj qilib turadi. Bunday bemorlar kasallik tashuvchilar hisoblanadi.
Trixomonadali uretritdan bemor yaxshi davolanmasa yoki davo rejimi
va parhez saqlanmaydigan bo‘lsa, ularda (5–10 %) uretra strikturasi,
chandiqlanish kabi asoratlar qoladi.
Siydik-tanosil a’zolari xlamidozi va mikoplazmozi. Keyingi yillarda
jahon miqyosida so‘zak, zaxm kabi xavfli yuqumli tanosil kasalliklari
bilan bir qatorda, gonokokksiz (nogonokokk) uretrit (nospetsifik uretrit,
so‘zakdan keyingi uretrit) deb ataladigan tanosil kasalliklari uchrab turadi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, bunday kasalliklar so‘zakka qaraganda 2–3 baravar
ko‘proq siydik-tanosil a’zolari yallig‘lanishiga sabab bo‘lmoqda. Mazkur
kasallik bilan og‘rigan bemorlar soni rasmiy ma’lumotlarga qaraganda
dunyo bo‘yicha 750–800 mln dan oshib ketdi. Ularning 60–65 % ni
172

---

urogenital xlamidoz va mikoplazmoz (ureaplazmoz) tashkil etadi deb

tushuntirilmoqda.
Siydik-tanosil a’zolari xlamidioziga xlamidiylar sabab bo‘ladi. Ular
mayda gramm manfiy kokk shaklida bo‘lib, prokoriotlarga xos
bakteriyalarga o‘xshab ketadi. Xlamidiylar 4–48 soatlik rivojlanish
bosqichini bosib o‘tib, odatda hujayralar ichida va tashqarisida yashashga
moslashgan.
Siydik-tanosil a’zolari xlamidozi klinik ko‘rinishi bo‘yicha so‘zakka
o‘xshab ketsa-da, o‘ziga xos belgilari bilan undan farq qiladi. Bunda
yallig‘lanish o‘tkir yoki sust, ko‘proq asorat bilan kechadi, so‘zakka qarshi
antibakterial preparatlarga ancha chidamli bo‘ladi.
Kasallik asosan jinsiy yo‘l bilan yuqadi. Inkubatsion davr 20–30 kun,
ba’zan bu muddat sal o‘zgarib turadi. Yallig‘lanish o‘choqlariga qarab xla-
midiyali uretrit, prostatit, epididimit, servitsit, oofarit, salpingit va bosh-
qalar uchraydi. Kasallik ko‘proq surunkali shaklda uchraydi. Aksariyat bir
vaqtning o‘zida siydik-tanosil a’zolaridan bir nechtasi zararlanadi.
Kasallik bir necha haftadan so‘ng spontan tuzalishi mumkin. Ammo
bundagi klinik o‘zgarish etiologik o‘zgarishga olib kelmaydi. Davolanma-
gan bemorlarning ko‘pchiligida turli asoratlar: epididimit, orxoepididimit,
gemmoragik sistit, uretra strikturasi kuzatiladi.
Siydik-tanosil a’zolari mikoplazmoziga gamiko-plapzmalar sabab
bo‘ladi. Mikoplazmalar juda mayda mikroorganizmlar bo‘lib, bakteriyalar
kabi o‘zining hujayra qobig‘iga ega emas. Ular tuxumsimon, cho‘zinchoq
va sferik shaklda bo‘lib, kattaligi 0,2–0,3 mkm.
Mikoplazmalar yoki ureaplazmalar tufayli yuzaga kelgan uretritlar
spetsefik klinik ko‘rinishga ega emas. Barcha nogonokokk uretritlar kabi u
ham kam belgilar bilan kechadi. Shuning uchun inkubatsion davrini
belgilash ham mushkul.
Bemorlarning ma’lum bir qismida (4–5 %) ureaplazmali uretritlar
so‘zakka o‘xshab ketadi. Kasallik bunday kechganda inkubatsion davr 3–5
kunga teng bo‘ladi. Ammo aksariyat hollarda mikoplazmali uretritlar
o‘rtacha o‘tkir yoki surunkali kechib, inkubatsion davri 30–40 kunga
surilib ketishi mumkin.
Urogenital ureaplazmoz og‘ir-yengilligiga qarab yengil, o‘rtacha og‘ir
va og‘ir xillarga ajratiladi.
Quyidagi hollarda ayol va erkaklar ureaplazma va xlamidiy
infeksiyasi bo‘yicha tekshirilishi lozim: so‘zak, trixomoniazdan keyingi
asoratlarda, nogonokokksiz uretritda, kichik chanoq a’zolarida surunkali
yallig‘lanish bo‘lganda, bo‘yida bo‘lmaslik, bepushtlik, homila tashlash,
tug‘ruqdan keyingi patologik jarayonlar, bo‘g‘im kasalliklari va pala-