O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a
O‘zbekiston Respublikasi budjetini shakllantirish tartibi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
2. O‘zbekiston Respublikasi budjetini shakllantirish tartibi
Budjet jarayoni tushunchasi, uning prinsiplari va bosqichlari. « Jarayon» atamasi bilan muayyan natijaga erishish uchun amalga oshiriladigan ketma-ket harakatlar majmui yoki biror faoliyatni amalga oshirish tartibi belgilanadi. Bu ma’noda, masalan, ma’muriy, jinoiy, fuqarolik protsessi to‘g‘risida gapiriladi va h.k. Barcha darajadagi davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining budjet munosabatlarini tartibga solish sohasidagi vakolati davlat budjetini shakllantirish, tuzishdan boshlab uni ijro etish to‘g‘risidagi hisobotni tasdiqlash bilan bog‘liq bo‘lgan turli harakatlarda namoyon bo‘lishi tufayli, ularni protsessual nuqtai nazardan ko‘rib chiqish uchun zarur asoslar bor. Protsess yuridik kategoriya sifatida moddiy huquq norma- larini amalga oshirish uchun yo‘naltirilgan. O‘tkazilgan uslubiy yondashuvlar asosida moddiy budjet-huquqiy normalarni amalga oshirish bo‘yicha faoliyatni budjet jarayoni sifatida ko‘rib chiqish mumkin. Boshqacha aytganda, budjet jarayoni budjet huquqiy munosabatlari subyektlarining moddiy budjet huquqlarini amalga oshirish shakli bo‘lib, protsessual budjet huquqi normalari bilan tartibga solinadi. O‘zbekiston Respublikasi budjet qonunchiligi budjet jarayoni asoslarini mustahkamlaydi va uni tartibga soladi. Budjet jarayoni tushunchasi «Budjet tizimi to‘g‘risida»gi qonunning 3-moddasida ochib beriladi. Budjet jarayoni – qonunchilik hujjatlari bilan tartibga solingan, davlat budjetini tuzish, ko‘rib chiqish, qabul qilish va ijro etish, nazorat qilish, uning ijrosi to‘g‘risidagi hisobotni tayyorlash va tasdiqlash jarayoni, shuningdek, davlat budjeti tuzilmasiga kiruvchi budjetlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlardir. Ushbu qonunchilik hujjatida 118 O‘zbekiston Respublikasi davlat budjetini shakllantirish va ijro etishning asosiy qoidalarini belgilaydigan normalar berilgan. Mazkur normalarni rivojlantirishda maxsus normativ-huquqiy hujjat qabul qilingan bo‘lib, u davlat budjetini tuzish va ijro etishni tartibga soladi. Gap O‘zbekiston Respublikasi davlat budjetini tuzish va ijro etish qoidalari to‘g‘risida ketayapti. Davlat budjeti bir xil bo‘lgan, doimiy yangilanib boruvchi shakllanish va ijro etish bosqichlarini davriy ravishda o‘tib boradi. Budjet davriyligi uning budjet to‘g‘risidagi huquqiy hujjat qabul qilingan muddat davomida amal qiladi, bu muddat tugaganidan so‘ng keyingi muddat uchun budjet to‘g‘risidagi yangi hujjat qabul qilinadi. Budjet to‘g‘risida chiqarilgan hujjat amal qilgan muddat bir yilni tashkil etadi va u budjet yili deb ataladi. Bizning mamlakatimizda budjet yili kalendar yilga to‘g‘ri keladi, ya’ni u 1 -yanvardan boshlanib, 31-dekabrda tugaydi. Turli davlatlarda parlament sessiyalarining har xil vaqtda o‘tkazilishi natijasidagi farqlar, tarixiy an’analar va boshqa sabablarga ko‘ra budjet yili bir xil boshlanmaydi. Masalan, u Fransiya, Germaniya, Italiya, Belgiyada – 1- yanvardan, Buyuk Britaniya, Yaponiya, Kanadada – 1-apreldan, Shvetsiya, Norvegiya, Pokistonda – 1-iyuldan, AQShda – 1-oktabrdan boshlanadi. «Budjet yili» tushunchasi bilan birga, «budjet davri» tushunchasi ham mavjud bo‘lib, u rejalashtirilayotgan davr uchun budjet tuzishdan boshlab to uni ijro etish to‘g‘risidagi hisobot tasdiqlanguniga qadar bo‘lgan vaqt oralig‘ini o‘z ichiga oladi. O‘zbekistonda budjet davri uch yilga yaqin vaqt davom etadi va u bizning respublikamizda budjet jarayonining umumiy davomiyligini tashkil etadi. Budjet davri bir-biri bilan ketma-ket o‘rin almashadigan budjet jarayonining bir necha bosqichlarini o‘z ichiga qamrab oladi. Moliya huquqiga oid adabiyotlarda budjet jarayonining bosqichlari to‘g‘risida turlicha fikrlar mavjud bo‘lib, ayrim hollarda to‘rt bosqichga, boshqa hollarda besh bosqichga ajratiladi. Ammo, bizning fikrimizcha, bu holat prinsipial xususiyatga ega emas, chunki asosiysi budjet jarayonining barcha elementlari ajratilayotgan bosqichlarda aks ettirilsa, yetarlidir. Bundan tashqari, u yoki bu mamlakat budjet qonunchiligida budjet jarayonining an’anaviy ravishda hyech qachon ko‘rib chiqilmagan bosqichlari ham mustahkamlangan bo‘lishi mumkin. Masalan, O‘zbekiston budjet qonunchiligida davlat budjeti ko‘rsat- kichlarini budjet mablag‘larini oluvchilarga yetkazish bosqichi nazarda tutilgan. 119 Bizning respublikamizda budjet jarayoni quyidagi bosqichlardan tarkib topgan: 1) budjetni tuzish, ko‘rib chiqish va qabul qilish; 2) budjetni budjet mablag‘larini oluvchilarga yetkazish; 3) budjetni ijro etish va uning ijrosini nazorat qilish; 4) budjetni ijro etish to‘g‘risidagi hisobotni tuzish va tasdiqlash. Budjet jarayonining tarkibiy qismi budjetni tartibga solish – davlat budjet tizimi darajalari o‘rtasida mablag‘larni qayta taqsimlashdan iborat. Budjet jarayoni asosida muayyan prinsiplar mavjud bo‘lib, butun davlat budjet tizimining barqaror va samarali ishlashi uchun ularga qat’iy rioya etilishi zarur. Shu sababli budjet jarayoniga budjet tizimi uchun xos bo‘lgan: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|