O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a a. V. Narbekov dinshunoslik asoslari toshkent

Sionizm Sion tog‘lari nomidan olingan. U qadim zamonda tuzilgan 
ahdnoma to‘g‘risidagi tavrot rivoyatlari asosida ishlab chiqilgan iudaizm 
dinining zamonaviy ko‘rinishidir. 
Sionizm paydo bo‘lgan vaqtdan boshlaboq iudaizmning yahudiy xalqi 
«xudoning arzandasi» degan da’vosini bayroq qilib olgan. Sionizm o‘zaro 
bog‘langan ikkita maqsadni ishlab chiqib, ularni izchil amalga oshirib 
kelmoqda. Bu maqsadlar quyidagicha: 1) tarixiy sabablarga ko‘ra turli 
tomonlarga ketib, o‘sha joylarda ko‘p asrlardan buyon yashayotgan 
yahudiylarni o‘z yurtlariga, ya’ni ajdodlarining Vataniga qaytarib kelish va 
Isroil davlatini Yer yuzidagi jannatga aylantirishga xizmat qildirish; 2) 
agar shaxs yahudiy millatiga mansub bo‘lsa-yu, ammo yashab turgan 
joyidan Isroilga ko‘chib kela olmasa, uni o‘sha yerdan turib Isroilni 
iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va harbiy jihatdan qo‘llab-quvvatlashga hissa 
qo‘shishga da’vat qilish. 
Iudaizmda yahudiylarning kundalik turmushi bilan bog‘liq mu-
nosabatlarni tartibga solishga katta e’tibor beriladi. Masalan, har bir dindor 
taom iste’mol qilish, jinsiy munosabatlar, jamoat joylari, 
ibodatxonalardagi xulq-atvor qoidalari va hokazolarni tartibga soladigan 
365 ta taqiq va 248 ta buyruqlarni yoddan bilishi kerak.
Mazkur dinda diniy bayramlarga alohida e’tibor beriladi. Ularning 
asosiylari quyidagilardan iborat: shabbat (shanbalik) – dam olish kuni va 
bunda har qanday ijtimoiy faoliyat taqiqlanadi; yom kippur (cheklanish 
kuni) – bir kunlik ro‘za, tavba-tazarru qilish; pesax (pasxa) – bahorning 
boshlanishi bayrami va hokazolar. 
Iudaizmda diniy tashkilot tarixiy taraqqiyot bosqichlarida o‘zgarib 
borgan. Dastlab dindorlar jamoalariga kohinlar rahbarlik qilganlar. Diniy 
hayot Yaxve (Quddus) ibodatxonasida markazlashtirilgan. Diaspora davri 
boshlanganidan keyin diniy hayotda sinagoga – ravvin (ustoz) 
rahbarligidagi dindorlar jamoasi tuzilgan.
60

---

Hozirgi davrda iudaizm Isroil davlatida asosiy din bo‘lsa-da, davlat 
dini maqomiga ega emas. Shunga qaramasdan, u davlatning madadiga 
tayanadi. Uning ijtimoiy hayotga ta’siri juda kuchli. Diniy jamoalar 
rahbarlari ravvinlar davlat xizmatchisi maqomiga ega. Ravvinlar fuqarolik 
holatini rasmiylashtiradilar. Qurolli kuchlarda tarbiyaviy ishlarni olib 
boradilar, diniy marosimlarga rahbarlik qiladilar.
Iudaizm diniy jamoalari Isroildan tashqari jahonning juda ko‘p 
davlatlarida faoliyat olib boradi. Jumladan, O‘zbekistonda ham rasmiy 
diniy konfessiya sifatida tan olingan.
Xulosa sifatida qayd etish lozimki, Iudaizm yakkaxudolikka 
asoslangan eng qadimgi dinlardan biri, rivojlangan diniy marosimga ega, 
xalqning ma’naviy dunyosini boyitishga xizmat qiluvchi milliy dindir. 
Asrlar davomida takomillashtirib kelgan mazkur diniy ta’limot va 
marosimlar tizimi jahon dini maqomida xalqaro munosabatlarda faol 
ishtirok etib kelayotgan xristianlik va islom aqidalarining shakllanishga 
beqiyos hissa qo‘shgan.