O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a a. V. Narbekov dinshunoslik asoslari toshkent

  . \%     . – ., 1994. – >. 105.
64

---

Avesto 21 qism (nask)dan iborat to‘plam bo‘lib, bizga qadar uning 
to‘rtta qismi yetib kelgan: «Vandidot», «Yasna», «Visprat», «Yasht» 
nasklari1. 
Yasna naski xudolarga hamdu sano, munojot va qurbonlik qilish 
duolaridan tuzilgan. Uning matni 72 bobga bo‘lingan bo‘lib, bizgacha 
to‘liq yetib kelmagan. Zardushtning she’riy uslubda yozgan xatnoma 
(got)lari 17 bob hajmda shu qismga kiritilgan. 
Yashtlar naski – zardushtiylarning xudolarini madh etuvchi qo‘shiq. 
Ahura Mazda yaratgan ma’bud va ma’budalar (Avestoda yazatlar deb 
yuritiladi) sha’niga o‘qiladigan duo va alqov she’rlaridan tuzilgan. Nask 
22 bobdan iborat bo‘lib, shundan 10 tasi saqlanib qolgan.
Visporad naski (barcha boblar degan ma’noni anglatadi) yashtlarga 
qo‘shimcha tarzda yozilgan bo‘lib, 25 bobdan iborat. Uning qismlari 
bizgacha to‘liq yetib kelmagan. Visporad namoz vaqtida o‘qiladigan oyat 
va suralardan, olamni bilishga oid pand-nasihatlardan tuzilgan.
Vandidot (viydaivadota so‘zining o‘zgargan shakli bo‘lib, devlarga 
qarshi qonun degan ma’noni anglatadi) 22 bobdan iborat bo‘lib, ular 
bizgacha to‘liq yetib kelgan. Vandidot asosan devlarni mahv etishga 
mo‘ljallangan duolar, poklanish tartibi, Ahura Mazda va Zardushtning 
savol-javoblaridan tuzilgan. 
Avesto matnining hajmi juda katta bo‘lib, dindorlarga tushunish juda 
qiyinligi sababli, diniy ta’limotning asosiy g‘oyalarini qisqa va sodda tilda 
bayon qiluvchi kitobga ehtiyoj tug‘ilgan. Tarixiy zarurat natijasida 
dindorlar kundalik ibodatlarda foydalanadigan duolar va boshqa asosiy 
diniy marosimlardan tuzilgan «Xurda Avesto» («Kichik Avesto») to‘plami 
yaratilgan. Unda bizgacha yetib kelmagan nasklarning matnlari ham 
mavjud.
Avestoda O‘rta Sharq davlatlarining miloddan avvalgi II ming 
yillikning boshlaridan milodiy I ming yillikning o‘rtalarigacha va undan 
keyingi tarixiy davrlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjud. Matnga qadimgi 
davrning xalq og‘zaki ijodi namunalari (afsonalar, rivoyatlar, ertaklar va 
matallar) kiritilgan. Unda ma’bud va ma’budalarning vazifalari, o‘zaro 
kurashlari va taqdirlari aks ettirilgan.
Muqaddas Avesto diniy va ilmiy ahamiyatga ega yozma manbadir. 
Unda zardushtiylik qabul qilingan qadimgi davlatlarning iqlimi, geografik 
o‘rni, xo‘jaligi, ularda yashagan qabilalar va elatlarning urf-odatlari, 
an’analari, o‘zaro aloqalari to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud.
Xulosa qilib aytish mumkinki, zardushtiylik ishlab chiqarishning 
rivojlanishi, mulkiy tengsizlik, sinflar va davlat bilan bog‘liq yangi 
65

---

iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy munosabatlarni aks ettiruvchi diniy ta’limot 
vazifasini bajargan. Uning yuzaga kelishida Zardushtning xizmati katta 
bo‘lgan va diniy ta’limotida adolat, axloq, mas’uliyat, mustaqil fikrga 
hurmat, soflik kabi qadriyatlar ustuvorligi sababli u katta hududga 
yoyilgan, asrlar osha odamlar ongida saqlanib qolgan.
Mustaqillik yillarida mazkur bitikning ahamiyatiga munosib baho 
berildi. Avestoning 2700 yilligiga bag‘ishlab xalqaro ilmiy anjuman 
o‘tkazildi. Ommaviy axborot vositalarida qator ilmiy va ilmiy ommabop 
maqolalar chop etildi, turkum ko‘rsatuvlar va radioeshittirishlar 
tayyorlandi.