O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi

§. Ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni ko‘rib chiqishga vakolati bo‘lgan organlar (mansabdor shaxslar) va ishlarning taalluqliligi

Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning XVIII bobi ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarning taalluqliligiga bag‘ishlangan bo‘lib, unda ma’muriy huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlarni yuritish va ularni ko‘rib chiqadigan organlarning (mansab- dor shaxslar) vakolatlari belgilab qo‘yilgan. Taalluqlilikni aniqlash organlar o‘rtasidagi vakolat doirasini chegaralashdir. Bu tushuncha O‘zbekiston Respublikasida har bir davlat muassasasi yoki jamoat tashkiloti o‘zigagina tegishli bo‘lgan masalalarni ko‘rib chiqish va hal etishga haqli ekanligini bildiradi.
Taalluqlilikni aniqlash huquq doirasini belgilash usuli hamdir. Huquq doirasiga organlarning (mansabdor shaxslarning) vakolat- lari (huquq va burchlari) kiradi. Bunda organ (mansabdor shaxs) qanday choralar qo‘llashga haqli ekanligini belgilaydi, taalluqlilik esa vakolatlar doirasini hudud hamda vaqt bo‘yicha aniqlab beradi. Masalan, ichki ishlar organlarining boshlig‘i ko‘pgina g‘ayri- qonuniy ishlar bo‘yicha jarima solishga haqli (MJTK 248-m.). Ayni paytda, oz miqdordagi tolon-torojlik ishlari unga taalluqli emas. Bu ishlarni ma’muriy huquqbuzarlik bo‘yicha sudyalar ko‘rib chiqadi.
Taalluqlilik qonunchilik hujjatlari bilan mustahkamlanadi. Taalluqlilik normalari tekshiruv bosqichida ma’muriy huquq- buzarlik to‘g‘risidagi ishlar kim tomonidan tekshirilishini, bayon- nomani tuzishga kim haqli ekanligini belgilaydi. Qarorlarni qayta ko‘rib chiqish bosqichida esa, tushgan shikoyatlarni kimga yuborish masalasi normativ tartibga solinadi, ya’ni qarorni qayta ko‘rib chiqishga kim haqli ekanligi hal etiladi. Taalluqlilikni aniqlash ishni ko‘rib chiqish bosqichida alohida ahamiyat kasb etadi. Bunda ishni
hal etishga, jarima solishga haqli bo‘lgan organlarning ko‘pchiligi, huquqbuzarlik to‘g‘risidagi ishlarning xilma-xilligi taalluqlilik masalasini aniq hal etish imkonini bermaydi.
Taalluqlilikni predmetli va hududiy taalluqlilik turlariga ajratish mumkin.
Predmetli (huquqbuzarlik turlari bo‘yicha) taalluqlilik tegishli toifadagi ishlarni ko‘rib chiqish uchun qaysi organga topshirish masalasini qonuniy hal etish demakdir. Yuqorida eslatib o‘tilgan bobning har bir moddasida ishlarning u yoki bu organga taalluqliligi belgilangan. Masalan, 245-modda ma’muriy komissiyalarga, 246- modda ichki ishlar organlariga taalluqli ishlarni belgilaydi.
Predmetli taalluqlilikni aniqlovchi bosh mezon ma’muriy huquqbuzarliklar toifasi (turlari)dir. Masalan, qonunda mehnat to‘g‘risidagi qonunlarni buzishga aloqador ishlarni mehnat bo‘yicha huquq nozirlari ko‘rib chiqishi belgilangan. Ishlarning predmetli taalluqliligini aniqlash uchun vakolatli organ tomonidan huquq- buzarlik sodir etilgan joy, huquqbuzarlarning yoshi kabi qo‘shim- cha belgilardan foydalaniladi (masalan: pasport tizimi qoidalarini buzishga doir ishlarni ichki ishlar organlari, voyaga yetmagan shaxslar tomonidan sodir etilgan huquqbuzarliklarga oid ishlarni esa voyaga yetmaganlar ishi bilan shug‘ullanuvchi komissiyalar ko‘rib chiqadi).
Ko‘rib chiqiladigan ishlarning turlari bo‘yicha predmetli taalluqlilikning aniq belgilanishi hududiy taalluqlilikni aniqlash uchun dastlabki zaruriy shartdir.
Hududiy taalluqlilik deganda, muayyan ishning qayerda ko‘rilishi kerakligini normativ hal etish tushuniladi. (MJTK 304- m.). Hududiy taalluqlilikning bosh qoidasi ishning huquqbuzarlik sodir etilgan joy bo‘yicha ko‘rilishidir (masalan, viloyatda istiqo- mat qiluvchi shaxs Toshkent shahrida huquqbuzarlik sodir etib, jamoat tartibini saqlash bo‘yicha xizmat o‘tayotgan ichki ishlar organlari xodimining qonuniy talablarini bajarmaganligi uchun kerakli hujjatlar tuziladi). Bunda hujjatlarni avvalo, predmetli taalluqlilik bo‘yicha (MJTK 245-m.) ma’muriy ishlar bo‘yicha sudya ko‘rib chiqishi belgilangan. So‘ngra ishni hududiy taalluqlilik bo‘yicha Toshkent shahridagi tegishli tuman ma’muriy ishlar
bo‘yicha sudyasi ko‘rib chiqadi, chunki ma’muriy xatti-harakat shu hududda sodir etilgan.
Ammo ma’muriy xatti-harakatlar to‘g‘risidagi hamma ishlar ham ular sodir etiladigan joyda ko‘rilavermaydi. Bu umumiy qoidalarda qator istisnolar ham bor.
Ma’muriy komissiyalar va voyaga yetmaganlar ishi bilan shug‘ullanuvchi komissiyalarga taalluqli ishlar huquqbuzarlik sodir etilgan joy bo‘yicha emas, balki javobgarlikka tortilayotgan fuqaroning yashash joyi bo‘yicha ko‘rib chiqiladi.
Shuni alohida qayd etish kerakki, mansabdor shaxslar tomo- nidan ularning xizmat faoliyati bilan bog‘liq holda sodir etilgan huquqbuzarliklar korxona, muassasa va tashkilotlar joylashgan ma’muriy komissiyalar tomonidan, ya’ni mazkur huquqbu- zarliklar sodir etilgan joyda ko‘rib chiqiladi.
Ayrim turdagi ishlar bo‘yicha ikkilamchi (muqobil) hududiy taalluqlilik belgilangan. Fuqarolarga o‘tkir xonaki spirtli ichim- liklarni sotish, ruxsat etilmagan jamoat joylarida spirtli ichimliklarni ichish to‘g‘risidagi ishlar huquqbuzarlik sodir etilgan joy bo‘yicha yoki aybdorning yashash joyi bo‘yicha ko‘rib chiqiladi.
Haydovchilarning yo‘l harakati qoidalarini buzganligiga oid ishlar o‘sha transport vositasi hisobga olingan joy bo‘yicha ham, huquqbuzarlik sodir etilgan joy bo‘yicha ham ko‘rib chiqilishi mumkin.
Biroq yo‘l harakati qoidalarini buzishga doir jiddiy ishlar (transport vositasini mast holda boshqarish, yo‘l harakati qoidalarini qo‘pol ravishda buzish), odatda, transport vositasi hisobida turgan joy bo‘yicha ko‘rib chiqiladi. Bu ishlarni tez va to‘g‘ri hal etishni ta’minlash maqsadida qilinadi. Chunki xatti-harakat qayerda sodir etilgan bo‘lsa, o‘sha yerda tezroq ko‘rib chiqiladi. Guvohlarni so‘roq qilish va dalillarni olish bilan bog‘liq boshqa masalalarni ham o‘sha joyda tezlik bilan hal etish mumkin.