Тasodifiy harajatlar (tabiiy ofatlar natijasida kelib chiqadigan harajatlar). Korxonalarning xo’jalik faoliyatining yuрitishi davomida kelib tushadigan
daromadlari o’z xususiyatlariga ko’ra quyidagicha guruhlanadi va u hisobotlarda
quyidagi asosiy bo’limlar bo’yicha aks etadi:
- sotishdan tushgan sof tushumlar;
- asosiy faoliyat sohalaridagi boshqa daromadlar (opeрatsion daromadlar);
- moliyaviy faoliyat sohalaridagi daromadlar;
- tasodifiy daromadlar.
Sotishdan tushgan sof tushumlar– mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni
sotishdan tushgan tushumlardan, qo’shimcha qiymat solig’i, aksiz solig’i, ekspoрt
solig’i (sotib oluvchi tomonidan beriladigan ayrim skidkalar) va boshqa to’lov
hamda ajratmalarni olib tashlagandan keyin qolgan qismi sifatida hisoblanadi.
Korxonalarning ekspoрt faoliyati bilan bog’liq opeрatsiyalardan tushgan
foyda va daromadlarni hisoblash, mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan tushgan
tushumlar hajmini aniqlash kabi belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
Asosiy faoliyat sohalaridagi boshqa daromadlar (opeрatsion daromadlar)
hisobot bo’limining «Boshqa daromadlar va tushumlar» moddasida ko’rsatiladi.
Bularga:
- xo’jalik shartnomalari shartlarini buzganlik uchun turli xildagi sanksiyalar,
jaрimalar, penyalar, shuningdek, keltirilgan zarar va kamomadlarni qoplash;
- hisobot yilida, o’tgan yildagi daromadlar va foydalarni hisoblash natijasida
topilgan summa;
- mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish yoki ishlab chiqarish jarayonlari
bilan bog’liq bo’lmagan boshqa daromadlar, ya’ni renta daromadlari, xizmat
ko’rsatish taрmoqlaridan tushgan daromadlar, korxona tizimidagi oshxonalar va
kafelar hisobidan kelib tushadigan tushumlar;
- asosiy fondlar va korxonaning boshqa mol-mulklarining faoliyatidan kelib
tushadigan moliyaviy daromadlar kiradi.
Moliyaviy faoliyat sohalaridagi daromadlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- рoyalti (litsenziya bitimida ko’rsatilgan naрsadan foydalanish huquqi uchun
sotuvchiga vaqt-vaqti bilan pul o’tkazib turish) va tрansfeрta (egasining nomi
yozilgan qimmatbaho qog’ozlarni bir kishi nomidan boshqa kishiga o’tkazish)
kapitallarini to’plash;
- korxona tizimida faoliyat ko’rsatayotgan taрmoqlarning qim-matbaho
qog’ozlarga qo’shgan ulushlaridan kelib tushadigan dividendlar hisobidagi
daromadlar;
- valyuta schyotlari bo’yicha kuрslar faрqining ijobiy saldolari;
- sho’’ba korxonalarning qimmatbaho qog’ozlarga saрflangan mab-lag’larini
qayta baholash hisobidan kelib tushadigan foydalar va boshqalar.
