O'zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innavatsiyalar vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universititeti olmaliq filiali

O`tqazishlar, kvalitetlar
Yuqorida aytganimizdek, detallarning zazorli yoki zazorsiz birikishiga o`tkazish deyiladi. O`tkazishlar uch guruhga bo`linadi:
Zazor bilan o`tkazish. Bunda: sirpanadigan qilib, xarakatlanadigan qilib, qo`zg’aladigan qilib, oson harakatlanadigan qilib o’tkzish , bemalol harakatlanadigan qilib, o`tkazish va harakatlanadigan qilib issiqlayin o`tkazish mumkin;
Taranglik bilan o`tkazish. Bunda: qizdirib, presslab, engil presslab o`tkazish mumkin;
O`tadigan o`tkazishlar. Bunda qimirlamaydigan qilib, tig’iz, tarang, jips o`tkazish mumkin.
Detal elementlarining o`lchami 100 000 mm.gacha bo`lgan birikmalarda dopusk va o`tkazishlar quyidagi GOSTlarda berilgan: GOST 25346-96. GOST 25347-96. GOST 25348-96. GOST 25349-96. Bu nominal o`lchamlar quyidagi intervallarga bo`lingan:
1 gacha, 1dan 500 gacha, 500dan 10000 gacha.
Val yoki teshik sistemasining bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o`tishdagi izchillik darajasida dopuskning qiymatiga kvalitet deb ataladi.
GOSTda dopuskning ortib borishi bilan kattalashib boruvchi tartib rakamlar bilan belgilangan 19 ta kvalitet nazarda tutilgan : 01,0,1,2,3,…,17. 01,0,1,2 lar-eng yuqori aniklikdagi kvalitetlar hisoblanadi.
Yo`l qo`yilgan chegarada asosiy teshikning o`lchami o`zgarmasdan, valning o`lchami o`zgarishi xisobida- teshik sistemasida, yoki asosiy valning o`lchami uzgarmasdan,teshikning o`lchami uzgarishi xisobida- val sistemasida berilgan kvalitet va nominal o`lchamlar intervali uchun xar xil turdagi o`tkazishlar hosil bo`ladi Yo`l qo`yilgan chegarada yuqorigi chetga chiqishi nolga teng bo`lgan Valga asosiy val deyiladi va h xarfi bilan shartli belgilanadi, pastki chetga chiqishi nolga teng bo`lgan teshikka asosiy teshik deyiladi deyiladi va H xarfi bilan shartli belgilanadi.
Teshik sistemasida o`tkazishlar asosiy teshik o`lchami uzgarmagan holda, yo`l qo`yilgan chegarada val o`lchamining uzgarishi xisobida hosil kilinadi. Bunda valni talab qilingan o`lchamda tayyorlash oson hamda ishlov berishga kam xarakajat ketadi. SHuning uchun teshik sistemasi afzal hisoblanadi.
Val sistemasida o`tkazishlar asosiy val o`lchamlari uzgarmagan holda, yo`l qo`yilgan chegarada teshik o`lchamining uzgarishi xisobida hosil kilinadi. Val sistemasi ayrim xollarda , masalan, xar xil o`tkazishlarga ega bo`lgan ko`p sondagi detallarni uzun valga bir vaktning uzida o`tkazishda kullaniladi.
Ayrim payt bitta buyumda o`tkazishlar xar xil sistemasida, ikki diametri teshik sistemasida bajariladi