Oʻzbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi

Dasturiy 
ta’minot 

tizimli dasturiy ta’minot; 

server dasturiy ta’minot; 

utilitlar; 

foydalanuvchilar uchun dasturiy ta’minot; 

dasturlash muhit va tillari; 

dasturiy vositalarni ishga tushirish vositalari. 
Axborot 
texnologiyalari 

sun’iy aql texnologiyalari; 

elektron hujjatlarni tayyorlash texnologiyalari; 

dasturlash, modellash, loyihalash texnologiyalari; 

boshqaruv texnologiyalari. 

ma’lumot bazalari; 

dasturiy injiniring.
Tarixdan oʻrin olgan eng muhim dasturlash tillari
1.1.2-

---

40 
jadval.
yillar 
Nomi 
Muallifi 
kompaniya 
1944-45 
Plankalkul 
Konrad Zuse 
mustaqil 
1949 
Assembler 
Ketlin But, Devid Wiler 
Kembridj universiteti 
1952 
AutoCode 
Alik Glenn 
Manchester universiteti 
1957 
ForTran 
Djon Bekus 
IBM 
1958 
Algol 
Djon Bekus, Piter Naur 
AQSH, Evropa
1958 
Lisp 
Djon Makkarti 
Massachusets texnolo-
giya instituti 
1959 
Cobol 
Greys Myurrey 
CodaSyl qoʻmitasi 
1964 
BASIC 
Bill Geyts, Pol Allen 
Dartmud kolleji 
1969 
PASCAL 
Niklaus Virt 
Shveytsariya 
Federal 
texnika universiteti
1972 
SmallTalk 
Alan Key, Adel Goldberg Xerox PARS 
1972 
C (Ci) 
Denis Richi 
Bell Labs
1972 
SQL 
Reymond Boys, Donald 
Chemberlen 
IBM 
1972 
Prolog 
Alan Kormap 
Lumini 
universiteti 
(Marsel) 
1980/81 
Ada 
Djin Ichbiya 
Noneuwel, Cii-Bull
1983
C++ 
B’yarn Stroustrup 
Bell Labs 
1987 
Perl 
Larri Woll 
Unisys 
1990 
Haskell 
Augscson, 
Lennart, 
Worren Berton va b. 
FPTSA’87 
1991 
Python 
Gvido Van Rossum 
Gollandiya 
CWI 
instituti 
1991 
Visual Basic Alan Kuper
Microsoft 
1993 
Ruby 
Yukixiro Maysumoto 
erkin dasturchi 
1995 
Java 
Djeyms Gosling 
Sun Microsystems 
1995 
PHP 
Rasmus Lerdorf 
Lerdorf Consultants Inc. 
1995 
JavaScript 
Brendan Eyx 
Netscape 
2000 
C# 
Anders Heylsberg, Scott 
Viltaumott 
Microsoft 
2001 
AspectJ 
Gregor Kichelis 
Xerox Pars 
2003 
Scala 
Martin Oderski 
Lozanna 
federal 
politexnika maktabi
2003 
Groovy 
Djeyms Strachan, Bob 
Makvirter 
Pivotal 
(Apache 
Software Foundation) 
2009 
Golang 
Robert Grizmer 
Google 

---

41 
2014 
Swift 
Kris Latner 
Apple 
Zamonaviy dasturlash tillari oʻzlaridan oldingi avlodlariga nisbatan 
murakkab va mukammalroq. Bu murakkablikning yuzaga kelishiga dasturiy 
tizimlar uchun loyihalar ishlab chiqish uslubiyoti boʻyicha jiddiy ilmiy-izlanishlar 
sabab boʻldi; xususan, dekompozitsiya, abstraktlash usullari, shajarasimon 
tizilmalar ishlab chiqildi. Prosedurali dasturlash tillaridan (kompyuter bajarishi 
kerak boʻlgan xatti-harakatlarni koʻrsatilishi) deklarativ tillarga (muammoli 
sohaning eng muhim abstraksiyalarini ifodalanishi) oʻtish tendentsiyasi vujudga 
keldi.
Dasturlash tillarining arxitekturasi ham oʻzgardi. Bunday arxitektura 
birinchi avlod dasturlash tillarida yuzaga kelgan koʻplab ziddiyatli vaziyatlarni hal 
qildi, xususan, algoritmik abstraksiyalashni boshqarishni kuchaytirdi. 
 
Dasturlashning amaliy metоdlari bilan birga nazariy metоdlari ham 
rivоjlandi. Bu metоdlar obyektlar ustida amallar bajarish jarayoniga texnik, 
matematik, algebraik, mantiqiy-algоritmik nuqtai-nazardan yondоshuvlarga 
asоslanadi. Bu yondoshuvlar quyidagicha boʻlishi mumkin: 

Algebraik – dasturni obyektlar ustida amallar bajarishni algebraik 
almashtirish va funksiyalar yordamida tashkil qilish orqali ishlab chiqish usuli. Bu 
nazariya matematik kоnstruksiyalarni, hisоblashlar, algebraik almashtirishlar, 
matematik teоremalarni isbоtlash, yangi modullarni yaratish jarayonini tavsiflash 
muammolari bilan shugʻullanadi;

insersion –
(
inglizcha insert – orasiga qoʻyish, joylashtirish, singdirish)
dastur yoki muhitga SSN agenti deb ataluvchi obyektlarni joylash usuli; 

eksplikativ –ma’lumоt strukturalarini odatiy koʻrinishda ifоdalash uchun 
deskriptiv va deklarativ dasturiy fоrmalizmlardan foydalanish; 

programmologiya – dasturlarni matematik va mantiqiy apparatlarni 
birlashtirish yordamida ishlab chiqish usuli;

algebro-algoritmik – algebraik apparat, algoritmlar nazariyasi hamda 
toʻplamlar ustida amallar birlashtiruvchi usul. 

---

42 
Koʻrinib turibdiki, dasturlash tillarining rivojlanish tarixi juda ham qiziq. Va 
albatta, kalajakda yanada yangi, keng imkoniyatli, koʻplab paradigmalarni qoʻllab-
quvvatlovchi tillarning ishlab chiqilishi shubhasiz.