3 mm - tuproqning tosh qismi (qirralisi chag’irtosh deb, yumaloqlari esa shag’al deb yuritiladi):
3-1 mm - shagal;
0,05 - 0,01 mm - yirik chang;
1-0,5 mm - yirik qum;
0,01 - 0,005 mm - o’rta chang;
0,5-0,25 mm - o’rta qum;
0,005 - 0,001 mm - mayda chang;
0,25 - 0,05 mm - mayda qum;
0,001 mm dan kichik – loy;
0,001 mm dan kichik 0,0002 mm gacha bo’lgan zarralar kolloid oldi fraksiyalar deb ataladi. Shag’al (3-1 mm) birlamchi minerallarning turli bo’lakchalaridan tashkil topgan. Shag’alning tuproqda ko’p bo’lishi yerni ishlashda unchalik xalaqit bermasa-da, lekin unga qator salbiy xossalar - suvni juda tez o’tkazib yuborish, suv ko’taruvchanlik xususiyatining yomonligi, nam sig’imining juda past bo’lishi xarakterli.
Qum fraktsiyasi (1-0,05 mm) asosan kvarts va dala shpatlari kabi birlamchi minerallarning bo’lakchalaridan iborat. Bu fraktsiyalarning suv o’tkazuvchanligi yuqori bo’lib bo’kish va plastiklik xossasiga ega emas, ammo shag’alga nisbatan unda kapillyarlik va nam sig’imi ancha yaxshi. Shuning uchun tabiiy qumlar (ayniqsa mayda donalisi) ekinlar uchun yaroqli hisoblanadi. Ammo ekinlar uchun qumlarning nam sig’imi 10 foizdan kam bo’lmasligi lozim.
Yirik va o’rtacha to’zon (chang) (0,05-0,005 mm). Yirik chang fraktsiyalari 0,05-0,01 mm minerologik tarkibi jihatdan qumdan kam farqlanadi. Shuning uchun unda qumning ayrim xossalari: plastik emasligi, kam ko’pchishi, nam sig’imining yuqori emasligi kabilar xarakterli.
