Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

E.F.Zeerning
ta’kidlashicha, kasbiy kompetentlikning funksional 
taraqqiyotini tadqiq qilish kasbiy kamolotga erishish chogʻida kompetentlikning 
turli koʻrinishlari intefatsiyalashib borishini va ularning kasbiy muhim shaxs 
sifatlari bilan aloqasi kuchayib borishini koʻrsatadi. Aytish joizki, 
kompetentlikning asosiy darajalari kasbiy tayyorgarlik va tajriba, oʻzini oʻzi 
anglash, oʻz kuchiga ishonish, oʻzga insonlar tomonidan koʻrsatilgan 
kamchiliklarni toʻgʻri qabul qilish va shu kabi boshqa kasbiy kamolotni belgilab 
beruvchi shaxs xususiyatlari kiradi. Taxmin qilish mumkinki, mexnat 
sub’yektining sanab oʻtilgan professionallashuv koʻrsatkichlari, mutaxassis 
boʻlish (malaka, kompetentlik) va sub’yektning kasbiy yetukligi orasida oʻzaro 
aloqa va oʻzaro ta’sir mavjud.
Рrofessionallashuvi dinamik jarayon boʻlib, xar bir bosqich oʻziga yarasha 
rivojlanish darajasini bosib oʻtadi. Shaxsning faoliyatda oʻz kasbiy potensialini 
amalga oshirishi aynan shu vaziyatga shaxs psixologik tuzilishini 
moslashishidagi oʻzaro ta’sirini boshqarish negizida yuz beradi. “Shaxs 
taraqqiyotining xar bir yangi shaxsiy-psixologik bosqichida individning ijtimoiy 
muxitga faol munosabati natijasida shakllanuvchi barcha - predmetli faoliyat, 
mulokot, uyin, ukish, ijtimoiy-siyosiy faoliyat, mexnat va shaxsning tizimli 
shakllanishida tartibli ravishda mustaxkamlanib boradi. Ular shaxsning vertikal 
va gorizontal funksional tuzilishini anglatadi”. 
Faoliyat 
sub’yektining 
professionallashuvi 
va 
uning 
shaxsini 
rivojlanishi 
kasbiy 
yetuklikning shakllanishi bilan 
muvofiq tarzda kechadi. Kasbiy 
yetuklik tushunchasiga yuqori 
darajada shaxsiy va kasbiy 
jixatdan rivojlangan va yuqori 
professionalizmni 
oʻzida 

---

233 
namoyon qiladigan, malakali, qolaversa, axloqiy-ma’naviy, etnik, madaniy, 
ijtimoiy va kasbiy muhim xususiyatlarni hamda shaxsiy sifatlarni oʻzida 
mujassamlashtirgan mexnat sub’yektining xususiyati deb izoxlansa maqsadga 
muvofik boʻladi.
Mutaxassisning shakllanishi faqatgina chuqur va keng doiradagi bilim, 
koʻnikma va malakalarga, kasbiy tajriba va maxoratga ega boʻlish bilan 
cheklanib qolmaydi, balki tarbiyalanganlik, yetuk shaxs taraqqiyoti ham muhim 
ahamiyat kasb etadi. Kasbiy yetuklik shaxsiy ideallar, ustanovkalar, qadriyatlar, 
hayot va faoliyat mazmunini ijtimoiy, psixologik muxitning kasbiy talablari 
bilan muvofiqligida aks etadi.
Mutaxassis shaxsining kasbiy yetukligi quyidagi shakllarda namoyon 
boʻlishi mumkin:
1. Kasb bilan bogʻlik ma’naviy qadriyat tizimini tushunish.
2. Tajriba orttirish va shaxsiy tajribani taxlil qilish.
3. Namunaviy mutaxassisning adekvat modelini qabul qilish va unga 
oʻxshash uchun oʻz ustida ishlashga intilish.
4. Oldinga qoʻyilgan maqsadga erishish uchun shaxsiy kuch va resurslarni 
maksimal darajada safarbar etish.
5. Mexnatdan qonikish xissining paydo bolishi.
6. Oʻzini oʻzi rivojlantirishga intilish.
7. Shaxs xulqida buzilishlarning mavjud emasligi.
8. Shaxs organizmi va psixikasining funksional imkoniyatlari va ularning 
kasbiy talablarga muvofiqdik darajasi xaqidagi tasavvurlarga ega boʻlish va 
boshqalar. Faoliyat sub’yektining malakasi kasbiy yetuklikning muhim 
koʻrsatkichlaridan biri hisoblanib, u oʻzining funksional imkoniyatlari va 
extiyojlarini kasbiy talablar bilan muvofiqlashtiradi. Bu koʻrsatkich kasbiy 
“Men-konsepsiyasi”ning uziga xosligini anglatadi. Yoshlik davrida, ayniqsa, 
kasbiy yetuklik bosqichida “Men-konsepsiyasi” xar tomonlama boyitiladi, bir 
tomondan-hayot va faoliyatning oʻzgaruvchan talablari, ikkinchi tomondan esa- 
oʻzini oʻzi baholashning shakllanishi ruy beradi.