O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

Birinchi guruh mezonlari– statistik samaradorlik mezonlari (ishlab chiqarish 
samaradorligi ko‘rsatkichlari). Tashkiliy tuzilma mahsulot iste’molchilarining 
doimiy doirasidan nisbatan barqaror talab sharoitida ko‘rib chiqiladi. Ushbu 
mezonni qo‘llashning qulayligi, tahlil qilish va tashkiliy tuzilmani 
optimallashtirishning miqdoriy usullaridan foydalanish imkoniyatiga bog‘liq. 
Kamchilik - bu katta boshqaruv apparatini yaratishda bilvosita rag‘batlantirish. 
Ikkinchi guruh mezonlariishlab chiqarishning manevrliligi nuqtai nazaridan 
tashkiliy tuzilmani tavsiflash. Ular o‘zgaruvchan talab yoki raqobatchilarning 
harakatlari sharoitida korxonaning tanlangan biznes yo‘nalishi doirasida ishlab 
chiqarish parametrlarini tez va samarali ravishda o‘zgartirish qobiliyatini aniqlaydi. 
Uchinchi guruh mezonlari ruxsat beradi strategiya masalalarini hal qilishda 
moslashuvchanlikni va korxona faoliyat hajmidan ko‘ra tabiatdagi o‘zgarishlarga 
javob berish qobiliyatini baholash. Ularni qo‘llash sohasi tadbirkorlik faoliyati 
sohasi bo‘lib, unda mahsulotlarning tez eskirishi, texnologiyalarning o‘zgarishi, 
xalqaro bozorlarga chiqish bilan bog‘liq yangi imkoniyatlar paydo bo‘ladi. Tashkiliy 
strategiyaning moslashuvchanligi tashqi muhit haqida ma’lumot olishning oqilona 
mexanizmiga bog‘liq; menejment va ishlab chiqarish quyi tizimlari o‘rtasida 
samarali aloqa, yangi echimlarni ob’ektiv baholash; boshqaruvning barcha darajalari 
manfaatlarining uyg‘unlik darajasi, shuningdek, yangi faoliyat yo‘nalishlari va 

---

39 
mavjudlarini rivojlantirish o‘rtasida kuch va vositalarni taqsimlashning oqilona 
darajasi. 
To‘rtinchi guruh mezonlari– korxonaning tashkiliy shakllarini o‘zgartirish, 
tashkiliy tuzilmani mavjud sharoitlarga moslashtirish qobiliyatini baholashga imkon 
beradigan tuzilish dinamikasi mezonlari. Markazsizlashtirishning maksimal 
darajasiga qadar qaror qabul qilish "har bir ijrochi o‘z faoliyatini mustaqil ravishda 
tashkil etish huquqiga ega" tamoyiliga asoslangan tashkiliy tuzilmalar eng dinamik 
hisoblanadi. 
YAngi tashkiliy tuzilmani ishlab chiqishda korxonalar ikkita usuldan 
foydalanadilar. Birinchisi, dastlab korxonaning ushbu shakliga (ushbu turiga) 
taalluqli bo‘lgan raqobat mezonlarining ro‘yxati qo‘llaniladi. Keyin ushbu 
mezonlardan foydalanib tanlangan tashkilotning asosiy elementlari aniqlanadi, 
shundan so‘ng tanlangan elementlar kerakli tashkiliy tuzilishga birlashtiriladi. 
Ikkinchi usul amaliyotda ishlatiladigan tashkiliy tuzilmalar tushunchalarini ko‘rib 
chiqishni o‘z ichiga oladi. Bir mezon yoki boshqasi uchun mumkin bo‘lgan 
variantlar ro‘yxatidan loyihalashtirilgan tashkilot va uning iqtisodiy missiyasi uchun 
eng mos keladigan tuzilma tanlangan.