O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

34.7-rasm. KCl – NH₄NO₃ – KNO₃ – NH₄Cl sistema izotermasi (100^OC)
Kaliy xloridning nitrat kislota yoki azot oksidlari bilan reaksiyasi quyidagi sxemalar bo‘yicha boradi:
KCl + HNO₃=KNO₃ + HCl (1)

3HCl + HNO₃= NOCl + Cl₂ + 2H₂O (2)

2KCl + 3NO₂ + H₂O=2KNO₃ 2HCl + NO (3)
HCl + 2NO₂=HNO₃ + NOCl (4)
Nisbatan past haroratda (25-60^OC) reaksiya (1) chapdan o‘ngga boradi. (2) reaksiya qaytar jarayon bo‘lib, past haroratda boshlanadi. 100^OC haroratda muvozanat deyarli to‘la NOCl va Cl₂ tomonga siljiydi.

Nitrozil xlorid NOCl va xlorning hosil bo‘lishi eritma konsentratsiyasi va haroratning ko‘tarilishiga bog‘liqdir. 30-40% li nitrat kislota ishlatil- ganda va 60^OC dan past haroratda azotning nitrozil xlorid tarzida yo‘qo- tilishi unchalik ko‘p bo‘lmaydi va xlor eritmada HCl shaklida to‘planadi.

Eritma sovutilganda undagi KNO₃ ning anchagina qismi ajralib chiqadi, qolgan eritma siklga qaytarilishi mumkin. Bunda undan vodorod xloridni haydalishi kerak. Haydalgan bug‘ni xlorid kislota tarzida kondensatlanadi.
Reaksiya (1) bo‘yicha KNO₃ olishni organik erituvchilar – butil, izoamil spirtlari va boshqalar muhitida amalga oshirilishi ham mumkin, bunda organik erituvchilar regeneratsiyalab turiladi.

34.8-rasm. KCl – NH₄NO₃ – KNO₃ – NH₄Cl sistema politermasi
KCl va nitrat kislotadan NOCl hosil qilinmagan holda ham KNO₃ olish usullari yaratilgan. Masalan, nisbatan (100^OC dan) past haroratda suvli muhitda boradigan quyidagi reaksiya tenglamasi bilan ifodalanuvchi jarayondan foydalanish taklif etilgan:

(Na₂SO₄+2KCl) + CaCO₃ + 2HNO₃ + H₂O=CaSO₄∙2H₂O + 2NaCl + CO₂ + 2KNO₃

yoki 300-700^OC haroratda kaliy xloridni dastlab ortiqcha miqdordagi fosfat kislota (HCl ni haydalishi) bilan parchalash, so‘ngra fosfat kislotani jarayonga qaytarish orqali kaliy fosfatni nitratga konversiyalashni amalga oshirish mumkin:

Tayanch suzlar:
Nitrozil xlorid, konsentratsiya, nitrat kislota, xlor, konversiya, jarayon, almashinish, samarador, tejamkor, bosim, sistema, bug‘latish, kristallanish, siklik jarayon, zotermik, izobarik diagramma, optimal sikl, sovutish jarayoni, kristallangan.