O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

Suyuq kompleks o‘g‘itlarning Issiqlik va massa almashinuvi jarayonlari

Issiqlik va massa almashinuvi jarayonlari borishiga, texnologik tizim gidravlik parametrlariga bog‘liq bo‘lgan SKO‘ning muhim fizik-kimyoviy xossalariga qovushqoqlik kiradi. Qovushqoqlik kattaligiga harorat, boshlang‘ich xomashyo tarkibi va P₂O₅ konversiya darajasi katta ta’sir ko‘rsatadi.

Superfosfat kislotadan (SFK) olingan SKO‘ qovushqoqligining harorat va konversiya darajasiga bog‘liqligi 5.2-rasmda tasvirlangan. SKO‘ qovushqoqligi 20^OC haroratda 40-45 MPa∙s ni, 60^OC haroratda esa 12-15 MPa∙s ni tashkil etadi. Apatitdan olingan SFK asosidagi SKO‘ qovushqoqligi 5-10 MPa∙s ga kichikdir.

22. 
    
    1-rasm. SKO‘ kristallanish haroratining P₂O₅ konversiya darajasiga bog‘liqligi:
    

1-kristallarning hosil bo‘lishi; 2-kristallarning yo‘qolishi.

23.2-rasm. SKO‘ qovushqoqligining haroratga bog‘liqligi, P₂O₅ konversiya darajasi:
1 – 56,9%; 2 – 68,7%.
SKO‘ zichligi 20^OC haroratda 1,395-1,410 g/sm³ ni tashkil etadi hamda u o‘g‘itdagi ozuqa moddalari yig‘indisiga va boshlang‘ich xomashyo tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. Ozuqa moddalari konsentratsiyasi oshganda va boshlang‘ich superfosfat kislotadagi qo‘shimchalar miqdori ko‘payganda SKO‘ zichligi ortishiga olib keladi.

SKO‘ eritmasi neytral reaksiyaga egadir. Azotning massa ulushi 10% bo‘lgan SKO‘ga pH ko‘rsatkichining 6,4-6,8 qiymatlari to‘g‘ri keladi. SKO‘ olish uchun ishlatiladigan kislota turiga bog‘liq holda bu kattalik ma’lum darajada o‘zgarishi mumkin.

Vaholanki, SKO‘ tarkibida erkin ammiak bo‘lmaydi, eritma ustidagi NH₃ ning muvozanatdagi parsial bosimi juda kichik bo‘ladi. pH = 6,4-6,8 intervalida ammiakning muvozanatdagi bug‘ bosimi, Pa hisobida quyidagicha bo‘ladi:

Harorat, ^OC
20	………………………………………… -
50	………………………………………10,6
80	……………………………………… 41,3
100	…………………………………… 625,3

SKO‘ni saqlash jarayonida polifosfatlarning parchalanishi va ularning ortofosfatlarga aylanishi sodir bo‘ladi. Konversiya darajasini kamayishiga olib keladigan bu jarayon gidroliz, deb ataladi. Gidroliz tezligiga pH, harorat va konversiyaning boshlang‘ich darajasi sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Eritma pH qiymati qanchalik kichik va uning harorati yuqori bo‘lsa, polifosfatlar gidrolizi shunchalik tez sodir bo‘ladi. Lekin pH>6 va harorat 40^OC dan katta bo‘lmasa, gidroliz tezligi sezilarsiz darajada bo‘ladi (5.3-rasm). Shuning uchun 10:34:0 turidagi SKO‘ ni xossasi yomonlashmagan holda uzoq vaqt saqlanishi mumkin.

10:34:0 turidagi SKO‘ sifati quyidagi talablarga javob berishi kerak:

Massa ulushi, %
ozuqa moddalari yig‘indisi .............................	≥ 44
azot ..................................................................	≥ 10
P2O5umum ..........................................................	≥ 34
erimaydigan qoldiq .........................................	≤ 0,3
P2O5 konversiya darajasi, % ...........................	≥ 57
eritma pH qiymati ...........................................	6-7
20^OC haroratdagi zichligi, g/sm^3 ....................	1,40±0,03
kristallanish harorati, ^OC ................................	≤ – 18
20^OC haroratdagi qovushqoqligi, MPa∙s ........	≥ 50