O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

Xizmatlar mahsulining nafliligi unga sarflangan aniq nafli mehnat mahsuli ekanligidadir. Ma’lum bir samarali natijaga erishish uchun muayyan maqsadga yo‘naltirilgan aniq mehnat va shunga mos ravishda aniq turdagi ishlab chiqarish vositalari, ya’ni, binolar, asbob-uskunalar, energiya, yonilg‘i, xom-ashyo va shu kabilar sarflanadi. Bundan ko‘rinadiki, har bir xizmatning turi bo‘yicha barcha sarflar aniq mehnat va aniq moddiy-buyumlashgan shaklda amalga oshadi.
Xizmatlarni ikki toifaga bo‘lib o‘rganish mumkin. 1. Qiymatni yaratuvchi xizmatlar; 2. Qiymatni oshiruvchi xizmatlar.
Ayrim xizmatlar mehnat mahsuli sifatida moddiy-buyumlashgan shaklga ega bo‘lmaydi va aksariyat holatlarda ular ishlab chiqarish jarayonining o‘zidayoq iste’mol qilinadi. Masalan, vrachning bemorni davolashi, o‘qituvchining dars berishi, sartarosh va boshqa kasb egalarining ko‘rsatadigan xizmatlari, ijtimoiy ovqatlanish jarayonidagi xizmatlar o‘sha xizmat ko‘rsatilgan paytning o‘zidayoq iste’mol qilinadi va insonlarning extiyojini qondiradi. Bu yerda xizmatlarning ishlab chiqarilishi va iste’mol qilinish vaqti bir paytning o‘zida amalga oshadi. Bundan tashqari, xizmatlarning iste’mol qilinishi o‘zidan keyin ma’lum bir foydali natijalar qoldiradi. Masalan, bemor shifo topadi, savodsiz kishi bilimli bo‘ladi, pasajjir yoki yuk o‘z manziliga etadi, uy yoki kvartira ta’mirlanadi va hokazolar.
Shunday qilib, aholining turli xildagi xizmatlarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish jarayonida turli xil shakllardagi aniq mehnat va ishlab chiqarish vositalari
sarflanadi va evaziga samarali naflilikning turli xil shakllari yetkazib beriladi. Xizmat mahsulotining qiymati ko‘rsatilgan xizmatning samarali nafliligiga aylanadi.
Ko‘rsatilgan xizmatlarning qiymati xuddi moddiy buyumlashgan tovarlar qiymati kabi unga sarflangan jonli va buyumlashgan mehnat bilan ya’ni, ishlab chiqarish xarajatlari (ishchi kuchiga to‘langan ish haqi, ishlab chiqarish vositalari) va xizmat ko‘rsatish sohalarida faoliyat yuritayotgan ishchilar va xizmatchilarning qo‘shimcha mehnati bilan yaratilgan qo‘shimcha mahsulot qiymati bilan belgilanadi.
Xizmatlar qiymati huddi moddiy buyumlashgan tovarlar qiymati shakllangani kabi qo‘llanilayotgan vositalarga ishchi kuchiga sarflangan xarajatlar qiymati va qo‘shimcha mahsulot qiymatidan iborat bo‘lib, o‘z tabiatiga ega bo‘ladi va o‘zining xarakati jarayonida umumiqtisodiy qonuniyatlarga bo‘ysunadi.
Tovar – “xizmat” boshqa tovarlar kabi o‘z ekvivalenti bo‘yicha pulga almashadi, ya’ni pul shaklidagi xuddi shunday qiymatga almashadi. U ham boshqa tovarlar kabi ikki yoqlama xususiyatga ega bo‘ladi.

Tovar ishlab chiqaruvchi mеhnati

Aniq
Tovar – “xizmat”ning ikkiyoqlama tabiatini quyidagi 2.9-rasmda tez va oson tushunish mumkin:

Abstrakt


Qiymat


Samarali naflilik qiymati