O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim

Alohida vakillari. Nitrobenzol ko’p miqdorda benzolni nitrolab olinadi. Toza nitrobenzol achchiq danak xidiga ega bo’lgan rangsiz suyuqlik. Suvda erimaydi. Zaharli. Asosan anilin ishlab chiqarishiga sarflanadi.
Trinitrobenzol benzoldan qiyin hosil bo’ladi. Asosan, trinitrotoluolni oksidlab va dekarboksillab olinadi. 172⁰C da suyuqlanadi, kuchli portlovchi modda.
Nitrotoluollar. Toluollarni nitrolab olinadi. Ular bo’yoqlar uchun xom ashyo bo’lgan taloidinlarni olishda ishlatiladi.
Trinitrotoluol (trotil). Toluolni nitrolab olinadi. 80,6⁰C da suyuqlanadigan sariq rangli kristall, portlovchi modda.
Nitroguruhi yon zanjirda joylashgan nitrobirikmalar.
Olinish usullari. Nitroguruhi yon zanjirda joylashgan nitrobirikmalarni olishda yog’ qatori nitrobirikmalarni olishdagi usullardan foydalanish mumkin.

1. 
   Benzol gamologlarni yuqori haroratda suyultirilgan nitrat kislota bilan
   

nitrolash (Konovalov reaksiyasi).
C₆H₅CH₃ + HONO₂ C₆H₅CH₂NO₂ + H₂O
Reaksiya quyidagi mexanizm orqali boradi:
RH + NO₂^. R^. + HNO₂; R^. + NO₂^. RNO₂

2. 
   Yon zanjirda galogen tutgan aromatik birikmalarga kumush nitrit ta’sir
   

ettirib olinadi: C6H5CH2Cl + AgNO2 C6H5CH2NO2 + AgCl
Fizik va kimyoviy xossalari.
Nitroguruhi yon zanjirda joylashgan nitrobirikmalar suyuq yoki qattiq moddalar bo’lib, suvda yomon eriydi.
1. Bular qaytarilganlarida aminobirikmalarni hosil qiladilar:
[H]
C6H5CH2NO2 C6H5CH2NH2
Ishqorlar bilan ta’sir etilganda tuz hosil qiladilar:
⁺ O^- ₊ OH NaOH ₊ONa
C₆H₅CH₂ – N C₆H₅CH = N C₆H₅CH = N -
O O H2SO4 O
Bu reaksiya nitroguruhi yon zanjirda joylashgan birkmalarni nitrguruhi halqada joylashgan birkmalardan farqlash uchun ishlatiladi.
Nitroguruhi yon zanjirda joylashggan nitrobirkmalar chumoli aldegid, nitrat kislota va boshqa birikmalar bilan reaksiyaga kirisha oladilar. Bu reaksiyalar bilan biz yog’ qator nitrobirikmalari misolida tanishib chiqqanmiz.