O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vaziriligi r. X. Alimov, A. A. Sobirov, S. A. Saydullayeva

Web - brouzerlar 
Html – hujjatlarni ko‗rish uchun maxsus dasturiy ta‘minot kerak bo‗lib, ular 
html – kodini dinamik qayta ishlash va web – sahifani ekranda aks ettirishga 
mo‗ljallanadi. Brouzer – web uzellarning tashkil etuvchi elementlarini ko‗rish uchun 
hamda html – hujjatlarni namoyon etish uchun ishlab chiqilgan maxsus dasturdir.
Brouzer gipermatn belgilash tilining interpretatoriga ega bo‗lib, u html – kodni 
web–sahifa ochilish jarayonida kompilyatsiya qiladi. Brouzerlarni foydalanuvchilarga 
taqdim etuvchi imkoniyatlariga asosan bir necha sinflarga bo‗lish mumkin. Turli 
brouzerlardagi HTML interpretatorlar bir xil ishlamaydi. Shuning uchun ba‘zi bir 
html - hujjatlar brouzerlarda turlicha ko‗rinishda bo‗lishi mumkin. Brouzerlarning 
html – kodlarni qayta ishlash algoritmlarini statistik taxlil qilish mumkin. Bu esa
html – kodlarni turli brouzerlarda aks etish vaqtidagi mos kelmasligiga sabab bo‗lgan 
xatoliklarni bartaraf etish imkonini beradi. Web – brouzerlar – bu dunyoning har xil 
burchaklaridagi web – serverlar bilan tanishib chiqish imkonini beradigan, 

---

18 
kompyuterga joylashtirilgan dasturiy ta‘minotdir. Brouzerlar Internet bo‗ylab 
uzatiladigan matn va HTML teglarni interpretatsiya qila oladi va ularni ekranda 
to‗g‗ri aks ettiradi. Brouzerlar kompyuterlarning turidan qat‘iy nazar bir hil xizmat 
qiladi. Ular HTML ni yaxshi tushunadi va interpretatsiya qila oladi. Brouzerlarni 
foydalanuvchilarga taqdim etuvchi imkoniyatlariga asosan bir necha sinflarga bo‗lish 
mumkin. Zamonaviy brouzerlarning ko‗pgina qismini grafik elementlarni aks 
ettiruvchi sinfga taaluqli deb ko‗rsatish mumkin(1.2-rasm). 
1.2-rasm. Zamonaviy brouzerlar
5
. 
Hozirgi paytda eng ommabop brouzerlarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
Netscape Communication (ilgari Netscape Navigator) va Microsoft Internet 
Explorer. Netscape va Microsoft o‗rtasidagi raqobat umuman olganda web 
texnologiyaning tez rivojlanishiga ko‗maklashdi. Internet foydalanuvchilari orasida 
eng ko‗p tarqalgan ushbu brouzerlar Microsoft Windows tizimida ishlashga 
mo‗ljallangan. Netscape Communication – bu dunyodagi eng ommabop va eng ko‗p 
ishlatiladigan brouzer hisoblanadi. Netscape kompaniyasi foydalanishda nihoyatda 
yengil dasturni kashf qilib va ulardan pulsiz foydalanish imkonini yaratib Internet va 
WWW da katta qadam qo‗ydi. Netscapening 
eng 
asosiy 
raqibi 
Microsoft 
kompaniyasining Internet Explorer brouzeri hisoblanadi. Bu brouzer Netscape
tomonidan kiritilgan ko‗plab yangiliklardan va o‗zida mavjud ilg‗or 
texnologiyalardan foydalanadi. Shu bilan birga Internet Explorer HTML ni barcha 
darajalarini ham quvvatlaydi.Opera – bu Oslodagi Opera Software Norvegiya 
kompaniyasi tomonidan yaratilgan kichikkina va oddiygina brouzer. Bu brouzer juda 
5
www.study.com 

---

19 
kam vaqt ichida yuklanadi va disk hajmiga minimal talablar qo‗yadi. Operaning 
afzalligi HTML standartlariga to‗liq mos kelishi hisoblanadi. Ancha obro‗li 
brouzerlar o‗tkazib yuboradigan teglarni yozishdagi noaniqliklar (masalan, yopuvchi 
teglarni qoldirib ketish, noto‗g‗ri o‗rnatish va h.k.) bu brouzerda to‗g‗ri aks etmaydi. 
Opera foydalanishning tezligi bo‗yicha birinchi o‗rinlarda turmasada, ko‗pchilik 
ishlab chiquvchilar kodning to‗g‗riligiga amin bo‗lish uchun o‗z saytlarini Operada 
tekshirishni davom ettirmoqdalar. 
Lynx – bu faqat matnni ko‗rishni ta‘minlaydigan bepul tarqatiladigan brouzer, 
sizga webdan tez va ishonchli erkin foydalanishni taklif etadi. U web-sahifani 
bazaviy funktsional tasniflar bo‗yicha tekshirish uchun yaroqli bo‗lgan standart 
sifatida mashhur bo‗ldi. Oddiyligiga qaramay, bu brouzer eskirmaydi. Lynx har doim 
takomillashtiriladi va zamonaviylashtiriladi. Accent (http://www.acctntsuft.com) 
brouzeri o‗nlab har xil tillardagi web–sahifalarni yaratish va ko‗rib chiqish uchun 
sharoit tug‗dirib beradi. Butun dunyodagi barcha tashrif buyuruvchilarni axborotlar 
bilan tanishib chiqish uchun imkoniyat yaratish – bu eng yaxshi tanlovdir. Mosaic 
webning grafik manipulyatsiyasi uchun loyiha sifatida ishlab chiqilgan brouzer. 
Amaya (
http://www.w3.org(pub/www/Amaya/)
 – bu HTML ning oxirgi va eng 
qiziqarli imkoniyatlarini hamisha quvvatlab turadigan eksperimental brouzer. Agar 
siz UNIXga ega bo‗lsangiz bu yaxshi tanlovdir, lekin foydalanuvchilar Windows 
yoki Macintoshga kira olmaydilar. 
America Online brouzerlari. America Online (AOL) foydalanuvchilari 
(platformaga va AOL dasturiy ta‘minotining versiyasiga qarab) mavjud yetti 
brouzerning birini ishlatadi, ularning ba‘zilari faqat HTMLni qo‗llab-quvvatlashni 
minimal darajada ta‘minlaydi. WebTV bizning xonadonimizga masofaviy boshqarish 
pulti mavjud oddiy televizor orqali webni olib kirmoqda (shuningdek, klaviaturadan 
ham foydalansa bo‗ladi). Web-sahifalarni ko‗rish uchun WebTV o‗z ixtisoslashgan 
brouzeridan foydalanadi. U HTML standartiga muvofiq sintaksik tahlilni amalga 
oshiradi, lekin freymlarni, Java, JavaScript, ActiveX yoki ichiga o‗rnatiladigan 
ilovalarni talab etadigan boshqa ixtiyoriy formatni aks ettirish imkoniyatlarini taqdim 
etmaydi. Shuningdek faqat WebTVda ishlatiladigan ko‗pgina yangi HTML-teglari 

---

20 
yaratilgan. WebTV tasvirni televizor ekraniga chiqarganligi sababli rang 
xarakteristikalari va ekran parametrlariga yangi talablar qo‗yilmoqda. 
Agar qaysi brouzerlar eng ko‗p ishlatilishi ma‘lum bo‗lsa, qaysi 
texnologiyadan foydalanish to‗g‗risida qaror qabul qilish oson bo‗ladi. Eng ishonchli 
axborotni, 
albatta, 
sayt 
tashriflarining 
statistikasini 
yuritish 
bilan 
olish 
mumkin.Internetda brouzerlar to‗g‗risida statistik ma‘lumotlarni taqdim etadigan bir 
qancha saytni topish mumkin. Bu saytlardagi statistika ushbu saytlarni o‗ziga tashrif 
buyurishlarning tahliliga asoslangan bo‗ladi(1.3-rasm). 
1.3-rasm. Eng ko‗p tarqalgan brouzerlar
6
. 
Turli brouzerlardagi HTML interpretatorlar bir xil ishlamaydi. Shuning uchun 
ba‘zi bir html - hujjatlar brouzerlarda turlicha ko‗rinishda bo‗lishi mumkin. 
Brouzerlarning html – kodlarni qayta ishlash algoritmlarini statistik taxlil qilish 
mumkin. Bu esa html – kodlarni turli brouzerlarda aks etish vaqtidagi mos 
kelmasligiga sabab bo‗lgan xatoliklarni bartaraf etish imkonini beradi.