O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti b. M. Ochilova axloq falsafasi
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Baxillik. “Baxillik” lug‘atda karamlilik va saxiylikning zid-
didir. Hadislarga ko‘ra baxillik hojat tushganda o‘zidan ustun ko‘rishni tark qilish, o‘zgada bor narsaga toqat qilolmaslikdir. Baxillikning asosiy sababi molga bo‘lgan, kibrga, mansabga bo‘lgan ortiqcha muhabbatdir. Islomda mol-dunyoning ayni 1 Homidiy H. Ko‘hna Sharq darg‘alari. T:.Sharq,1999.-B.205. 126 o‘zi yomonlanmaydi. Balki, odamning mol-dunyoga bo‘lgan munosabatidagi ma’no yomonlashadi. Baxilllik odamning o‘z moliga jonu dilidan yopishib olishi- dir. Baxil odam o‘zini yeyishi va kiyinishi uchun ham pul sarf etishni istamaydi. Hind hakimlarining kinoya qilib yozishlari- cha, o‘z mol-mulklarini yaxshilik yo‘lida sarflamaydigan baxil kishilar “sahiy” kishilardir. Chunki o‘zlari yemay, hammasini o‘zgalar uchun qoldiradilar. Baxillik insondagi saxiylikka tubdan qarama-qarshi bo‘lgan qusurdir, u sahovatni yo‘qqa chiqaradi. Pastkashlik va nokaslik esa baxillik va xasislikdan o‘n chandon yomon- roqdir. Chunki baxil kishidan biron kishi bahra topmaydi, ammo mol-dunyosidan o‘zi naf ko‘rar, xasis o‘zi ham olmas, birovga ham bermas, nokas shundayki, u qo‘lidagi nonni bi- rovga bermaydigan, o‘zi ham yemaydigan va buning ustiga, yana kishilarning bir-birlariga olijanoblik, ehson qilishiga yo‘l qo‘ymaydigan kimsadir. Baxil yaxshilikni yomon ko‘radi, yomonlikka esa qarsak uradi. Baxillik bir tikon, agar u kimga botsa ozor yetkazadi. Baxil odam yo‘ldosh bo‘lmaydi, bordi-yu yo‘ldosh bo‘lsa, zara- ri uradi. Baxillik jamiyat a’zolari ichida bir-birini ko‘ra olmaslikka, turli fitnalar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Baxillikning zararlari: 1. Baxillik ulug‘ning obro‘sini to‘kadi. 2. Baxillik axloqni buzuvchidir. 3. Baxillik insonni halokatga eltuvchidir. 4. Baxillik kishini ich-ichidan kemiradi. Baxillikn davolasa bo‘ladi. Buning uchun kishi baxillikning zararlari va oqibatlarini anglab olishi, qanoatli va karamli bo‘lish odoblarini o‘zlashtirishi lozimdir. G‘arazgo‘ylik lug‘atda arabcha mafaat degan ma’noni anglatadi. G‘arazgo‘ylikning belgisi, bu illatdagi kishilar yo- monlikni yaxshilik sifatida, yaxshilikni esa yomonlik sifatida idrok etadilar. Chunki ularning qalbi olijanoblik va yaxshi- likni ko‘ra olmaslik zangi ostida qolgan. Shuning uchun ham 127 kishilar ulardan yiroqroq yurishga harakat qilishadi, ularning so‘zlariga ishonmaydilar. G‘arazgo‘ylik kishilararo munosabatlar va ularning ho- latiga rahna soluvchi illat hisoblanadi. Hikoyatga ko‘ra Balxda o‘z ishining ustasi, insofli bir du- radgor bo‘lib, u oqila xotini bilan tinch, baxtli hayot kechirar ekan. Duradgorning qo‘shnisi ularning shirin, osuda turmushi- ni alam bilan kuzatar, o‘zining notinch oilasi va barakasi yo‘q ro‘zg‘ori bilan qiyoslar ekan. U o‘ylab-o‘ylab duradgorning xo- tini xususida yomon gap oralatib, oilasini buzmoqchi bo‘libdi. Xotini xususidagi mish-mishlardan xabar topgan yigitning ko‘ngliga shubha oralabdi. Xotini buni rad etsa-da, gumon yigitni tinchini buzibdi. Ishida avvalgi shijoat yo‘q, daroma- tidan ham unum ketibdi. Mayga berilibdi.Kundagi janjaldan bezor bo‘lgan xotini bolalarini olib ota uyiga qaytibdi. G‘arazgo‘ylik tufayli bir chiroyli oila vayron bo‘libdi. G‘arazgo‘ylikning zamirida boshqa kishilar baxt-saoda- tini ko‘rolmaslik, yomon niyat, g‘ayirlik, yovuz maqsad ya- shiringan. G‘arazgo‘ylikning obyekti – yon-atrofdagilardan ma’lum bir kishi yoki kishilarga qaratilgan adovatli maqsad. G‘arazgo‘y kishi ma’lum bir niyatini amalga oshirmagunicha undan bu illatning asoratlarini topish qiyin. Chunki, u o‘z niyatlarini hammaga oshkor qilmaydi. G‘arazgo‘ylik nafaqat o‘zaro shaxsiy munosabatlarga, balki jamiyat turmush tarziga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi hamda kishilar o‘rtasida adovat, gina-qudrat, begonalik, oxir-oqibat dushmanlik urug‘ini so- ladi. G‘arazgo‘ylikning jamiyat oldidagi ijtimoiy – mohiyati shaxsiy manfaatparastliknidan iborat 1 . G‘arazgo‘ylikning zararlari: 1. Doimiy notichlik va shubhada yashashga olib keladi. 2. Tajovuzkorlikni keltirib chiqaradi. 3. Asabiylik va jazavali holatlarning yuzaga keltiradi. 4. Domiy qo‘rquv va zo‘ravonlikka moyillik paydo bo‘ladi. G‘arazgo‘ylikni ruhiy tarbiya orqali bartaraf etish mumkin. 1 Ma’naviyat asosiy tushunchalar izohli lug‘ati. T., 2009. -B.721. |