O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o'zbak tili va adabiyot universiteti

Yoqut va turkiy tillardagi umumiy so’zlar

Кун - quyosh (turkiy. кун); ый - oy (turkiy. ай); халлаан -osmon (qadimiy turkiy. Халых - osmon); сир - yer (turkiy, йир); сулус – yulduz (turkiy, йулдуз); чолбон - zuhro (turkiy, чол-бон, шолпон); ургэл – yulduzlar to’plami, burjlar (turkiy, ургэ, уркэр, улгэр, улгор); им, ия – quyosh botishi, shom (turkiy, эя - osmon); тьнг - tong (turkiy, тая, дая); сарыал, сарданга - yorug’lik, shula (turkiy. Йарух - yorug’lik); тангара - osmon, tangri(turkiy, тэнгри, тангри).

Bu asoslar umumturkiy so’zlar hisoblanadi. Faqatgina хотугу сулус – qutb yulduzi, арангас сулус - katta ayiq yulduz turkumi дьу- кээбил уота - shimoliy yog’du mana shu so’zlar boshqa turkiy tillarda uchramaydi, bu so’zlar yoqut tilining o’ziga xos so’zlaridir.
YOQUT TILIDAGI MO’G’ULCHA O’ZLASHMALAR

Yoqut tili turkiy tillarning sharqiy tarmog'iga mansub bo'lib, tadqiqotchilarning umumiy fikriga ko'ra, mo'g'ul tillarining kuchli ta'sirini boshdan kechirgan, bu ayniqsa bu tillarning leksik tarkibida namoyon bo'ladi. Akademik V.V.Radlov yoqut tili lug'atining uchdan bir qismini mo'g'ulcha so’zlar tashkil etadi, deb hisoblagan. Hozir uning ma'lumotlari yoqut tilining nominal asoslarini maxsus qiyosiy tarixiy tadqiqotlar bilan tasdiqlangan. V.I.Rassadinning hisob -kitoblariga ko'ra, yoqut tili lug'atida 10% ga yaqin mo'g'ul elementlari mavjudligi 1972-yilgi yoqut-ruscha lug'atga ko'ra hisoblangan. Hisob-kitoblar turli darajalarda amalga oshirilgan va bir qarashda bir-biriga mos kelmaydigan ko'rinadi. V.I.Rassadinning hisob-kitoblarida rus tilidagi barcha so'zlar (shu jumladan internatsionalizm), hatto grafik yoki semantik jihatdan ham prototiplardan farq qilmaydigan so'zlar hisobga olingan. Shuning uchun, ehtimol, katta mos kelmaslik yo'q. Yoqut tiliga mo'g'ulizmlarining asosiy qismi mos keladi.