Yangi paydo bo‘lgan so‘zlarni turli jihatlariga ko‘ra tasniflash mumkin. Avvalo, ularni ijtimoiy-siyosiy atamalar: vazir, vazirlik, devonxona, hokim, tuman, agrofirma, fermer kabi;
iqtisodiy atamalar: diler, lizing, injenering bozor infrastrukturasi;
ilm-fan, texnikaga oid atamalar: internet, kompyuter, diskovod, skaner;
maktab-maorifga tegishli bo‘lgan leksik birliklar: akademik litsey, kollej, dastur singari o‘nlab yo‘nalishlarga bo‘lib yuborish mumkin.
O`zlashma neologizmlar ichida o‘tkinchi, shoshma shosharlik bilan, sun’iy ravishda hosil qilingan leksemalar ham uchraydi. Masalan: majalla, jarida, oynoma, ochqich, yozg‘ich, barnoma, oliy bilimgoh kabi. Ularni xalq qabul qilmay tezda iste’moldan chiqarib yubordi. O`zlashma neologizmlarning aksariyati quyidagi ikki xil usul bilan:
Ichki imkoniyatlar asosida (so‘z ma’nosining kengayishi, derivatsiyani qo‘llash hisobiga): oshkoralik, muqobillik, qayta qurish, kimoshdi savdosi, hokim, devonxona.
Tashqi imkoniyat hisobiga (chetdan so‘z olish orqali): modemogramma, videoapparatura, matiz, kik boksing, karate, damas, tiko, neksiya.
O`zlashma neologizmlar tilning ifoda imkoniyatlari darjasini belgilaydi. Mustaqillik yillarida hayotimizda katta o`zgarishlar ro`y berdi. Yangi-yangi tushunchalar vujudga keldi. Yangi tushunchalar ko`proq tilning ichki
imkoniyatlari:
a) shevalardan so`z olish;
b) so`z yasash imkoniyatidan foydalanish asosida yuzaga keladi.
Ba’zan yangi tushunchalar boshqa tillardan so`z olish yo`li bilan ham ifodalanadi.
Bunday so`zlar olinma so`zlar hisoblanadi.Shuni bilingki, dunyoda boshqa tillardan so`z olmaydigan bironta ham til yo`q.
Kurash, yonbosh, chala, halol so`zlari dunyoning barcha tillariga kirib borayotgani kabi bizning tilimiz ham turmushimizga kirib kelgan bir qator yangi tushunchalarni ifodalovchi olinma so`zlar hisobiga boyib bormoqda.
Dostları ilə paylaş: |