O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti xidirova g. R., Raxmatullayeva f. M

Tayanch iborolar va tushunchalar: 
Mintaqaviy turizm, mintaqaviy turizm bozori, turizm turlari, ekoturizm, 
ovchilik turizmi, reja, rejalashtirish 
Nazorat uchun savollar: 
1. Geografik va turistik talab yo‘nalishi bo‘yicha turizmning quyidagi turlarini 
ko‘rsatish mumkin: 
2. O‘zbekistonning turizm sohasidagi rivojlanishni shartli ravishda nechta 
bosqichga ajratsak bo‘ladi? 
3. Milliy, mintaqaviy va mahalliy bosqichlarda turizmni rejalashtirish jarayoni 
qaysi bosqichlarni o`z ichiga oladi? 
 

---

76 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7-BOB. DINIY TURIZMNI RIVOJLANTIRISH RESURSLARI 
7.1. Diniy turizm to’g’risida tushuncha 
Dunyodagi eng katta din (izdoshlari soni bo'yicha) nasroniylik dini 
hisoblanib; XX asr davomida nasroniylarning yer yuzi umumiy aholisidagi ulushi 
deyarli 33% ni tashkil qiladi. Islom ikkinchi dunyo dini hisoblanadi (dunyo 
aholisining 23%). Imonsizlar va ateistlarning soni juda ziddiyatli bo'lib, turli 
tadqiqotlar orqali dunyo aholisining 11-16 foizida baholanmoqda. Dunyo 
aholisining kichik bo’lmagan qismi hindular (14-15%), Buddistlar (7%) va 
an'anaviy dinlarning tarafdorlari. 
Din, barcha ijtimoiy sohalarda bo'lgani kabi, turizm sohasida ham muhim 
faoliyatga ega. Insoniyat tarixida sayohat hodisasi va din o'rtasida bevosita 
bog'liqlik mavjudligi ma'lum. Islom odamlarga o'tmish sivilizatsiyalari tarixi va 
madaniy merosiga ibrat sifatida qarashni buyuradi. Qur'onning sayohatga oid 
tavsiyalari imon poydevorida hisobga olinsa, musulmonlar sayyohlik faoliyatida 
faol bo'lishi kerak degan xulosaga kelish mumkin. Shu nuqtai nazardan shuni aytish 
mumkinki, turizm hodisasi shunchaki dam olish faoliyati emas. Islom geografiyasi 
boy tarixiy, diniy, madaniy va tabiiy-turistik tarixga ega. Ammo bu boy 
imkoniyatdan musulmonlar yetarli darajada foyda ko'rishgan deb ayta olmaymiz. 
Bunda qaysi omillar ta'sirchan va qay darajada o'rganish kerak. 
Garchi turizm zamonaviy ko'rinishga ega bo'lsa-da, asosan qadimiy 
sayohatlarga asoslangan. Aslida, bu hodisa Qur'oni Karimda sayohat va shunga 
o'xshash tushunchalar bilan ifodalangan. Qur'ondagi ushbu tushunchalarga nazar 
tashlaganimizda, odamlar er yuzida sayr qilishlari, tabiatni kuzatishlari, o'tmishdagi 

---

77 
xalqlarning tarixini o'rganishlari, undan saboq olishlari, er yuzini iqtisodiy yutuqlar 
uchun tarqatishlari va ilohiy ne’matlarga ega bo'lishlari kerakligini ko'rishimiz 
mumkin. Hz. Payg'ambar odamlarni shu maqsadda sayohat qilish bilan birga 
ruhlantiradi. Ushbu masalalarning barchasini ko'rib chiqsak, Islom dinni ritorika, 
tijorat, ilmiy va madaniy sohalarda foydali va qonuniy yutuqlarga erishish uchun 
rag'batlantiradi, deyish mumkin. 
Islom olamida sayohat juda qadimgi davrlardan beri mavjud deb aytish 
mumkin. Islom tarixi boshlangandan beri musulmonlar Islom dinini targ'ib qilish, 
savdo-sotiqni yuritish va bilimlarni to'plash uchun turli sayohatlarni amalga 
oshirganlar. Islom tafakkur dunyosida rol o'ynaydigan ko'plab mutafakkirlarning, 
olimlarning va shogirdlarning (murshid) sayohatlari bunga misoldir. Imom 
G'azzoliy, Imom Shofiiy, Muhyiddinni Arabiy, Kadi Abdulcebbar kabi ko'plab 
odamlarning ilmiy sayohatlari ushbu doiraga kiritilgan. Ayniqsa, hadis ilmlari bilan 
shug'ullanadiganlar, o'rganish maqsadi bilan va tafakkur tariximizda rixl (rihle) 
sifatida tanilgan sayohatlar bilan mashhurdirlar. Ayniqsa, Abbosiylar davrida 
muhim siyosiy, tijorat, ilmiy va madaniy markazlarga aylangan shaharlarning 
mavjudligi - Bog'dod, Kufe, Basra, Cundishapur, Damashq, Qohira, Kayrevan, 
Kurtuba, ko'p qirrali sayohatlarga olib keldi. Shu bilan birga, o'rta asrlarda islom 
dunyosida ma'lum bo'lgan ko'plab sayohatchilarning borligi shundan dalolat beradi. 
Musulmonlarning islom tarixining ilk davrlaridan boshlab sayyohatlarda faol 
ishtirok etishi islom dinida sayyohatga yo`naltirilgan ijobiy bir fikr borligidan 
dalolat beradi. Biroq, Islom dinida, ushbu maxsus misollardan tashqari, odamlarni 
sayohat qilishga rag'batlantiradigan turli xil manbalarga murojaat qilish mumkin. 
Xususan, Qur`oni Karim va turli xil hadislarda sayohat odamlar uchun yaxshi va 
foydali faoliyat ekanligi va musulmonlarning bunday faoliyatlarda islomiy buyruq 
va taqiqlarga muvofiq ishtirok etishlari tavsiya qilingan. 
Islomning muqaddas kitobi bo'lgan Qur'oni Karimda mo'minlarni sayohat 
qilishga, sayohat qilish orqali o'rganishga va uchragan qavmlardan ibratlar olishga 
chorlovchi ko'plab oyatlar mavjud: Mulk surasi, 15-oyat; Oli Imron surasi, 137-
oyat; An’om surasi, 11-oyat; Yusuf surasi, 109-oyat; Nahl surasi, 36-oyat; Naml 
surasi, 69-oyat; Ankabut surasi, 20-oyat; Rum surasi, 42-oyat; Haj surasi, 46-oyat; 
Fotir surasi, 44-oyat; Mo’minun surasi, 82-oyat; Saba’ surasi, 18-oyat; Zuxruf 
surasi, 12-oyat; Muhammad surasi, 10-oyat.
Islom dinida Hz. Muhammadning so'zlari, tushuntirishlari, maslahatlari va 
hayot tarzi musulmonlar uchun muhim ma’lumotlar manbalardir. Hz. Muhammad 
butun umri davomida juda ko'p sayohat qilgani ham Islomdagi sayohatlarning holati 
to'g'risida muhim ma'lumotlarni beradi. Bundan tashqari, Hz. Muhammad sayohati 
haqida turli so'zlarni o'z ichiga olgan hadislar mavjud. Quyida sayohatga oid 
hadislardan bir nechta misollar keltirilgan. 

---

78 
Nasabingizdan silai raxm qilishni o`rganing. Zero, silai raxm qarindoshlarga 
mehr-muhabbat, rizqning barakali bo`lishi, umrning ziyoda bo`lishidir
36
. (Buhari, 
Edep/12, akt: Sofuğlu, 2009).
"Biz safarga chiqib qaytib kelganlar, tavba qilganlar, obid (sodiq) va 
Rabbimizga hamdlar aytgan bandalarmiz." (Muslim, Haj / 425, akt: Budak va 
Cetinkaya, 2010: 307). 
Qur'on odamlarni koinotga, tarixga va tarix qoldirgan merosga qarashga 
doimo undaydi. U buni nafaqat ma'lumot bilan qoldiribgina qolmay, balki odamzot 
boshdan kechirgan hayotdan ota-bobolari qoldirgan narsalarni ko'rsatib, odamlarni 
sayohatga taklif qiladi.