O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta`lim fakulteti boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi
I BOB. BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARIGA MILLIY- MA’NAVIY
Yüklə 167,6 Kb.
|
|
I BOB. BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARIGA MILLIY- MA’NAVIY
QADRIYATLARNI O’RGATISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. Tarbiya tizimining ijtimoiy asoslari. Qadimdan ota-bobolarimiz yosh avlod taqdiri bilan qiziqib kyelishgan. O’sib voyaga yetib kyelayotgan yosh avlodni har tomonlama yetuk shaxs qilib tarbiyalash vositalarini o’ylab topganlar. Ulardan biri ertakdir. Ertak haqiqatdan ham bolalarni o’ziga ryeal qilib, ta’sir etish kuchiga ega. Ertak – xalq og’zaki poetik ijodining asosiy janrlaridan biri; to’qima va uydirmaga asoslangan sehirli sarguzasht va maishiy harakterdagi epik badiiy asar. Asosan nasr janrda yaratilgan. M.Qashqariyning “Devonu lug’ati turk” asarida etuk shaklida uchraydi va biror voqeani og’zaki tarzda hikoya qilish 6
Buxoro atrofidagi tuman va qishloqlarda ushuk, Xorazimda Varsaqi, Toshkent shahri va uning atrofida cho’pchak deb ataladi. Ertak hayot haqiqatining hayoliy va hayotiy uydirmalar asosida tasvirlanganligi, tilsim va sehr vositalariga asoslanishi, voqea va harakatlarning ajoyib-g’aroyib holatlarda kechishi, qahramonlarning g’ayritabiiy jasorati bilan folklorning boshqa janrlaridan farq qiladi. Ertaklarda uydirma muhim mezon bo’lib, syujet voqealarining asosini tashkil etadi, syujet chizig’idagi dinamik harakatning konflikt yechimini ta’minlaydi. Uydirmalarning turli xil namunalari ta’limiy-estetik funksiyani bajaradi, janr komponenti sifatida o’ziga xos badiiy tasvir vositasi bo’lib xizmat qiladi. Uydirmalar voqea va hodisalarni hayotda bo’lishi mumkin bo’lmagan yoki mavjud bo’lgan hodisalar tarzda tasvirlaydi. Hayoliy va hayotiy uydirmalarning ishtiroki, syujet chizig’ida tutgan o’rni va vazifasiga ko’ra ertakni 2 guruhga – hayoliy uydirmalar asos bo’lgan ertak, hayotiy uydirmalar asos bo’lgan ertaklarga bo’lish mumkin. Hayoliy uydirmalar asosidagi ertak syujeti mo’jizali, sehrli; hayotiy uydirmalarga asoslangan ertak syujeti esa hayotiy tarzda yuo’lib, unda real voqea-hodisalar tasvirlanadi. Ertaklarda, asosan, uch maqsad hikoya qilinadi. Birinchisida ideal qahramonning jasorati, yovuz kuchlarga qarshi chiqib, xalq manfaatini himoya qilishi, ikkinchisida, asosan, bosh qahramonning o’zga yurt malikalariga yoki parizodlariga oshiq bo’lib uylanishi, kasalga dori topishi, ajdar va devlar olib qochgan kishilarni ozod qilishi, uchinchisida esa adolatsizlikka, zulmga qarshi chiqishi kabi maqsadlar bayon qilinadi. Birinchi maqsad pahlavonning faol harakati va g’ayritabiiy kuch-qudrati bilan amalga oshsa, ikkinchi maqsadi passiv qahramonga yordam beruvchi tilsim vositalari yordamida, uchinchi maqsad esa bosh qahramonning aql-idroki, tadbirkorligi bilan amalga oshadi. Ertak janri obrazlar talqini, g’oyaviy mazmuni va konflekti, syujet va kompozitsiyasi, uydirmalarning o’rni va vazifasi, tili va uslubiga ko’ra, shartli ravishda hayvonlar haqidagi ertaklar, sehrli ertaklar, maishiy ertaklar, hajviy ertaklarga bo’linadi. 7
tarbiyasida o’ziga xos ahamiyat kasb etadi. Qadimgi yozma manbalardan biri hisoblangan “Avyesto” da yoshlar tarbiyasini alohida urg’u byerilgan. Yüklə 167,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|