O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta`lim fakulteti boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi
Yüklə 167,6 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O’zbyekiston, Xorazm
|
Avyesto – «Avyesto» (asli «Ovasto») so’zi «Ogohnoma», «Donishnoma» dyegan
ma’nolarni ifodalaydi. «Avyesto» zardushtiylik dinining muqaddas kitobi hisoblanib, o’z davrida o’sha paytlarda bu dinga e’tiqod qiluvchilar uchun muqaddas kitob sanalgan va unga bir nyecha ming yillar davomida ixlos bilan amal qilib kyelganlar. Hozir esa bu kitob ajdodlarimiz madaniyati va ma’naviy qadriyatlaridan darak byeruvchi, jahon tamadduniga (sivilizasiyasiga) muhim hissa qo’shgan, olamshumul ahamiyatga ega bo’lgan ona yurtimizning eng qadimgi, eng mo’tabar, eng nodir, madaniy tarixiy, ma’rifiy yodgorligi sifatida o’rganiladi. «Avyesto» uzoq davrlar mobaynida – miloddan oldingi 3 ming yillikning oxirlaridan boshlab og’zaki tarzda shakllanib avloddan-avlodga o’tib kyelgan. Muqaddas «Avyesto» ning yozuvlari turli davrlarda yozilgan va bu yozuvlar har xil ijtimoiy muhitning mahsuli bo’lgan. Ularni miloddan avvalgi XII-VIII asrlar orasida Xorazmda tug’ilib o’sgan Zardushtra (Zardusht) bir tizimga solib, o’zi ham «Avyesto»ning «Gohlar» («Gotlar») qismin yozib kitobat qilgan va «Zardushtiya» diniga asos solgan. Ya’ni Zardusht o’sha davrdagi ko’pxudolik g’oyalari va u g’oya bilan bog’liq bo’lgan urf-odat va diniy marosimlarga qarshi chiqib yakkaxudolik g’oyalarini targ’ib etadi. Abu Rayhon Byeruniy ham Zardushtrani insoniyatni ko’pxudolik (polyetyeizm)dan yakka xudolik (monotiyezm)ga targ’ib etgan ilk payg’ambarlardan biri bo’lgan, dyeb ta’riflagan. Ko’pxudolik bilan bog’liq bo’lgan dahshatli odatlardan biri insonlarni qurbonlikka so’yish bo’lgan. Tarixning ana shunday chirkin, dahshatli davrlarida insoniyat xaloskori sifatida vatanimiz va millatimiz iftixori bo’lmish Zardusht mardlarcha maydonga chiqdi. Zardusht insoniyat hayoti uchun g’oyat zararli bo’lgan ko’pxudolik e’tiqodlarining g’ayriinsoniy mohiyatini chuqur anglab yetdi va o’z bilimlarini yakkayu yagona Oliy tangri – Ahura Mazda (Xurmuzd) vahiylari bilan boyitib, insoniyat ongi va mafkurasida inqilob yasab, o’tmishning bunday 8
jamiyatining ma’naviy taraqqiyotini yangi yo’nalishga soldi. Uning ta’limoti, siymosi, nomi bilan ataladigan «Zardushtiylik» dini insonlarga asrlar bo’yi ma’naviy madad, ruhiy oziq bo’lib xizmat qildi. «Avyesto» dagi alqov qo’shiqlari, sanolar bashariyat tomonidan uzoq-uzoq yillar mobaynida qiroat bilan kuylab kyelindi va insonlarda kyelajakka umid, yaxshilik, ezgulik, mardlik, qahramonlik, pokizalik, rostgo’ylik tuyg’ularini tarbiyalaydi, yovuzlikka nisbatan esa nafrat hissini uyg’otishga xizmat qildi va mamlakatlar bo’ylab kyeng tarqaldi. Jumladan, qadimgi Parfiya, Baqtyeriya, So’g’diyona, Parkana, Ozarbayjon, Eron, Xuroson, Iroq, Mug’ilistondan tortib to Suriya, Xitoy, Shimoliy Hindiston, Rum, Habashiston va boshqa mamlakatlarga tarqalgan. Abu Rayhon Byeruniyning yozishicha, Iskandar Zulqarnayn mil. avv. 330- yilda ahamoniylar impyeriyasini mag’lub etgach, insonlarni xaniflikka, yakkaxudolikka targ’ib qilib, otashxonalarni vayron etgan. Olimlarga «Avyesto»dagi tibbiyot, falsafa va ilmi nujumga doir o’rinlarini tarjima qilib qoldirib, qolgan ko’pxudolik qismini yoqib yuborishni buyurgan. O’tmishda «Avyesto» va Zardushtning vatani qayerda bo’lganligi to’g’risida olimlar o’rtasida bahs-munozaralar bo’lib o’tgan. Pirovardida o’ttizdan oshiq chyet ellik mashhur avyestoshunos olimlar va o’zimizning qadimshunos, tarixchi, avyestoshunos tadqiqotchi olimlarimiz «Avyesto» va Zardushtiylik dinining asoschisi Zardushtning vatani O’zbyekiston, Xorazm dyeb qat’iy bir to’xtamga kyelganlar. Olimlarning bunday yakdillik bilan chiqargan xulosalarini BMTning maorif va madaniyat bo’limi – YuNESKO ham tasdiqlagan. Ushbu fikrni o’z o’rnida yurtboshimiz ham ta’kidlab o’tganlar: «Avyesto eng mo’tabar, qadimiy qo’lyozmamiz… Bu nodir kitob bundan 30 asr muqaddam ikki daryo oralig’ida, mana shu zaminda umrguzaronlik qilgan ajdodlarimizning biz avlodlariga qoldirgan ma’naviy, tarixiy myerosidir» Unda shubhasiz yoshlarni jismoniy baquvvat, jasur qilib tayyorlash yurt farovonligi uchun kyerakligi qayd qilingan. |