O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

14.2.
Payvand zanjirlari
Yordamchi, yuk ko’taruvchi va boshqa ayrim kranlarda yuk 
ko’taruvchi organ sifatida St3TS, St2 va GOST 1050-60 bo’yicha St10 
markali po’latlardan tayyorlangan zanjirlar ishlatiladi. St3TS markali 
po’latdan tayyorlangan zanjirlarning zvenosi temirchilik usulida 
payvandlab yoki kontaktli payvandlash usulida, boshqa materiallardan 
yasaladigan zanjirlar esa kontaktlab elektrpayvandlash usulida 
tayyorlanadi. 
Zanjirlarning aniq tayyorlanishi bo’yicha kalibrlangan (14.2-rasm, 
a) va kalibrlanmagan (oddiy) (14.2-rasm, b) turga bo’linadi. Ikkala 
zanjir ham diametri 2 dan 26 mm gacha bo’lgan po’lat simdan qadami 
12 dan 72 mm gacha va kengligi 9 dan 84 mm gacha qilib tayyorlanadi. 
Zanjirlarni uzuvchi kuch 25*10
3
dan 50*10
4
N gacha o’zgaradi. Ular 
yuklarni bog’lash va ularni ko’tarish mexanizmlarining ilgagiga 
mahkamlash uchun, shuningdek, montaj mexanizmlarda, tallar va 
kranlarda qo’llaniladi. 
Payvand zanjirlarni hisoblash xuddi po’lat arqonlar singari 
quyidagi formula bo’yicha bajariladi: 
S
uz
=S
max
·P
z
, N (14.3) 
bunda 
S
max
– eng katta ishchi kuch, N; P
z
– uzuvchi kuchga nisbatan 
mustahkamlik ehtiyot koeffisienti bo’lib, Gosgortexnadzor normasi 

---

192 
bo’yicha 4.3 – jadvaldan qabul qilinadi; 
S
uz
– payvand zanjirini uzuvchi 
kuch bo’lib, GOST 2319-70 bo’yicha qabul qilinadi. 
14.2-rasm. Payvand zanjirlar. 
Zanjirlar aylanib o’tadigan baraban, blok va yulduzchalar diametri 
zanjir tayyorlangan sim diametridan 20 marta katta bo’lishi kerak, 
mashina yuritmali zanjirda bu nisbat 30 gacha oshiriladi. Payvandlangan 
zanjirlar mustahkamligining ehtiyot koeffisienti quyidagicha qabul 
qilinadi: dastaki yuritmali kranda 3, mashina yuritmali kranda 6...8. 
Sudrashda ishlatiladigan zanjirlar uchun (yuritma kanday bo’lishidan 
qat’iy nazar) yuklarni ilgakka osish va yukni o’rab bog’lashda, 
mustahkamlik ehtiyot koeffisienti 5 ga teng qilib qabul qilinadi. 

---

193 
Arqon mustahkamligi ehtiyot koeffisientining eng kichik ruxsat etilgan 
qiymatlari 
14.1 – jadval 
Arqonlarning vazifasi 
Yuritma 
turi 
Ish rejimi 
P qiymati 
Yukli va strelali 
Dastaki 
mashinali 
- 
Engil 
O’rta 
Og’ir va o’ta 
og’ir 
4,0 
5,0 
5,5 
6,0 
Strelani tortib turuvchi 
- 
- 
3,5 
Greyferli 
- 
- 
6,0 
Machta va tayanchlarni tortib turuvchi 
- 
- 
3,5 
Odamlarni ko’tarish uchun 
ishlatiladigan chig’ir arqonlari 
- 
- 
9,0 
Kranlarni montaj qilishda 
ishlatiladigan arqonlar 
- 
- 
4,0 
Zanjirlar mustahkamligining ehtiyot koeffisienti P qiymatlari 
14.2-jadval 
Zanjir turi 
Yuritma 
Dastakli 
Mashinada 
Tekis barabanda ishlovchi yuk 
zanjiri (oddiy) 
3 
6 
Yulduzchali ishlovchi yuk zanjiri 
(kalibrlangan) 
3 
8 
Plastinkali yuk zanjiri 
3 
5