O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti Ekologiya va geografiya kafedrasi

2-mashq
Changli xavoni elektr filtri yordamida tozalash
usulini urganish


Mashgulotning maksadi:

1. 
   Elektr filtrining tuzilishi va ishlash printsipini urganish
   
2. 
   Elektr filtrining ishlash samaradorligini xisoblash
   

Mashguloni utkazish uchun ukuv va kurgazmali kurollar

1. 
   Ma`ruzalar matni.
   
2. 
   Elektr filtrning chizmasi.
   
3. 
   Ma`lumot beruvchi manbalar.
   

ASOSIY MA`LUMOTLAR
Birinchi marotoba italiyalik olim Bekker 1771 yilda elektr maydonida chang zarrachalarini xarakat kilayotganini kuzatgan edi. Nemis olimi Xollfold 1824 yilda elektroliz usulida tutunlar tarkibidan chang zarralarini ushlab qolish mumkinligini ko`rsatdi. Faqat 1903 yilga kelib akademik Lodes elektr filtrni yaratadi.Elektr filtri yordamida changli havo tarkibidagi eng kichik bo`lgan (o`lchami 0,005 mkm dan kichik) submikronli zarrachalarni ushlash mumkin. Ularda havo aralashmalaridan havoni tozalash darajasi 99,9% ga etishi mumkin. elektr filtrlarning gidravlik qarshiligi 100-150 Pa atrofida bo`ladi. Ularning boshqa filtrlardan afzalligi shundaki, ular yordamida harorati -20° S dan +500° S gacha bo`lgan changli havo yoki gazlarni tozalash mumkin.
Elektr filtrlari nurlanuvchi (manfiy zaryadlangan) va cho`ktiruvchi (musbat zaryadlangan) elektrodlardan iborat bo`lib, yuqori kuchlanishli (U=35000-70000 V) o`zgarmas tok bilan ishlaydi (19-rasm).






Toza
havo



Changli
havo



Chang


19-rasm. elektr filtrning umumiy ko’rinishi va ishlash sxemasi
elektrodlar orasidagi masofa 100—200 mm atrofida bo`ladi. elektrodlar tok manbaiga ulaganda ularning orasida kuchli elektr maydon hosil bo`ladi. CHangli havo ushbu maydondan o`gganda ionlanish sodir bo`ladi, ya`ni uning molekulalari musbat va manfiy zaryadlangan zarrachalarga ajraladi. Bunda to`la ionlashgan gaz qatlami cho`g’lanib, nur va charsillagan ovoz chiqaradi. Manfiy zaryadlangan chang zarrachalari nurlanuvchi elektrod (sim)dan musbat zaryadlangan cho`ktirish elektrodi tomon harakat qilib, o`z yo`lida qattiq zarrachalarga uchraydi va ularni zaryadlaydi. Zaryadlangan zarrachalar cho`ktirish elektrodiga yaqinlashganda o`z zaryadni elektrodga berib og’irlik kuchi ta`sirida cho`kadi.
Elektr filtrlari boshqa chang cho`ktirish usullariga karaganda bir qator afzalliklarga ega. Masalan, siklonlarda, engsimon filtrlarda va skrubberlarda og’irlik kuchi va markazdan qochma kuchlar ta`sirida o`ta kichik zarrachalarni cho`ktirish mumkin emas. elektr filtrlari esa changli havo tarkibidagi o`ta mayda zarrachalar va tomchilarning kontsentratsiyalari kichik bo`lganda, ularni to`la tozalash qobiliyatiga ega. elektr filtrlari changli gazlar tarkibidagi qimmatbaho metallarni ajratib olishda, tsement, ohak, chang va ko`mir changlarini ajratib olishda, gaz tarkibidagi kislota tomchilarini ajratib olishda ishlatiladi.
Ammo elektr filtrlari kamchiliklardan holi emas.
1. Ular yuqori metall ushlashlik qobiliyatiga ega.
2. Ularning o`lchamlari katta bo`lib, ish rejimining o`zgarishiga ta`sirchan.
3. elektr filtrlari nisbatan katta elektr energiyasini iste`mol qiladi.
4. CHangning portlash va o`t olish havsizligini ta`minlash uchun katta mablag’ni sarflashga tug’ri keladi. SHuning uchun changli havo yoki gaz aralashmalarining sarfi katta bo`lganda, elektr filtrlaridan foydalanish maqsadga muvofiq bo`ladi.
Hozirgi paytda shunday elektr filtrlari ham yaratilganki, ular soatiga 1 mln m³ changli havoni tozalashga qodirlar.
Bundan tashqari, sulfat kislotasi tumanlari tarkibidan gaz, selen va margimush zarrachalaridan tozalash uchun ishlatiladigan nam elektr filtrlari ham mavjud.